«Yбэсын аялганууд» элинсэг\\дэй еhо гуримуудые hэргээнэ

Манай арадай еhо заншалнууд хэдэн зуун мянган жэлэй саанаhаа эхиеэ абана. Буряад  зон  х\ндэм\\шэ, уримгай, налгай зантай, эртынгээ еhо заншалые х\ндэлдэг арад юм.

Урда сагhаа хойшо абажа ябаhан б\хы еhо заншалайнгаа баялигуудые х\\гэдтэ ойлгуулха, зааха шухала. Т\рэhэн эхэ эсэгэеэ, \ндэр наhатайшуулые   х\ндэлхёёр, уг гарбалаа hайн мэдэхээр \хиб\\дые х\м\\ж\\лхэ гээшэ маанарай нангин уялга болоно.

*урагшадые hайн hайхан абари зантайгаар, т\рэл арадтаа, т\рэлхи хэлэндээ унтаршаг\й дурлал х\м\\ж\\лхэ еhотой ха юм. Тойрогой олон hургуулинуудта иимэ зорилготойгоор х\\гэдэй аман зохеолой б\лгэм\\д, ансамбльнууд байгуулагдана.  Yхиб\\д элинсэг хулинсагайнгаа еhонуудые, заншалнуудые, сэсэн hургаалнуудые г\нзэгыгёёр ойлгожо, бодожо \зэжэ, оршон тойронхи байдалда бэеэ абажа, ерээд\й аха наhанайнгаа ажабайдалда хэрэглэжэ hураха болоно.

Оhын аймагай Yбэсын hургуулида 1995 ондо «Yбэсын аялганууд» гэhэн х\\гэдэй ансамбль бии болоhон юм. Тэрэ сагhаа энэ hургуулиин зохеохы коллектив олондо мэдээжэ болоhон. Энэ голой  х\\гэд  олон тоото конкурс-фестивальнуудай нэгэтэ бэшэ илагшад, призернууд юм. «Баатар. Дангина» м\рысёён\\дые аймагай, тойрогой, регион хоорондын хэмжээн дээрэ ансамблиин х\б\\д болон  басагад  оло дахин ш\\hэн байдаг. М\н лэ бусад арадайнгаа еhо заншалда, т\рэл хэлэндэ зорюулагдаhан конкурснуудта шанга hууринуудые эзэлhэн байна. Буряад арадайнгаа аман зохеолой баялигые ямаршье хэмжээндэ, хаанашье  амжалта т\гэс харуулжа, харагшадай hайшаал магтаалда х\ртэдэг.

1999 ондо арадай нэрэ зэргэдэ х\ртэжэ, арбан жэл болоод, энэ х\ндэтэ зэргэеэ тодорхойлhон байна.

Буряад зоной мартагдажа байhан хуушан еhо гуримуудта шэнэ амисхал оруулжа, тайзан дээрэ hонирхолтой найруулгануудые харуулна. Ансамблиин уран hайханай х\тэлбэрилэгшэ Алена Ивановна Ильинагай ударидалга доро м\нёёшье  \бэсын х\\гэд элинсэг\\дэйнгээ еhо заншалые уг дамжуулан \ргэлжэл\\лнэ.

«Х\нжэлэй найр», «Эрын гурбан наадан», «Зёёхэй наадан», «Уhанай тайлган», «Худа оролсолго», «Гал гуламтын найр», «*\ни hуулга» гэhэн еhо гуримууд коллективэй репертуарта ороно. Буряад хэлэнэй багшанар, нютагай \бгэд х\гшэд эдэ найруулгануудта туhа, заабаринуудые х\ргэhэн байдаг.

Энэ шэнэ 2021 ондо ансамбль «Улаан-Yдэ Агууехэ сайн замда» гэhэн 8-дахи уласхоорондын х\\гэдэй фестивальда 1-дэхи шатын лауреат болоо. Тэндэ «Х\нжэлэй найр» обряд харуулаа. Тиихэдэ ансамблиин солист Евгений Васильев  Вологда хотодо болоhон «Краски   творчества»  Б\хэроссиин конкурсто 1-дэхи шатын лауреат болоhон байна.

«Гал гуламтын найр»  еhо гурим

Урда сагта манай эжы абанар галаа унтараахаг\й гэжэ галаа согтойнь манажа байhан юм. Тэрэ \едэ зуруул \гы,  \глёёг\\р эртэ тэрэ согоороо галаа hэргээдэг байгаа. Галг\й х\н ажаhуужа шадахаг\й. Галай х\сёёр х\н хоолойгоо тэжээдэг, бэеэ дулаасуулдаг. Галай х\сёёр монгол-буряад угсаатан малайнгаа бэлшээри хаража, жэлэй д\рбэн сагта зёёжэ ажаhуудаг намтартай. Гэрэйнгээ тэг дунда тооно дороо галаа байлгаhан гээшэ. Гал заяаша – галай эзэн болоно. Гал заяашаяа яажа тахидаг байгааб гэхэдэ, нэн т\р\\н гурбан халбага шара тоhо заяашадаа \ргёёд, сомсойжо hуугаад булта м\ргэхэ. Эрэ х\н баруун х\л дээрээ сомсойжо hуугаад  м\ргэдэг, гал заяашаяа магтаха, х\ндэлхэ еhотой байhан гээшэ. hэхэржэ hуужа болохог\й байгаа, еро гэжэ хэлсэхэ.

Галда муухай юумэ оруулхаг\й, уhа адхахаг\й. Галда муу юумэ оруулбал, \хиб\\н т\\хэйрхэ гэлсэдэг байгаа. Галайнгаа уурлабал, h\рэбэл, ламада гал-заяашаяа тахюулха хэрэгтэй. Галдаа хурса \з\\ртэй т\леэ \з\\рээрнь т\лихэг\й – гал заяаша айха. Хурса эритэй хутагаар галайнгаа амhар нээжэ болохог\й. Хурса хутага гал руугаа харуулжа табижа болохог\й, – гал  заяаша айха. Галайнгаа хаалтануудые х\лёёрёё \дьхэлэн хаажа болохог\й, урданай зон галдаа х\лёёшье шаража дулаасуулдаг\й байгаа. Гал гуламта тээшээ шоройгоо огто хамажа болохог\й. \глёёниинь эртэ бодоод, гар нюураа угаагаад, галаа т\лижэ, сайгаа шанаад, сайнгаа дээжые газаа гаража, орон нютагтаа \ргэдэг, орожо ерээд, гал заяашада \ргэдэг hайхан еhо заншалаа бидэ сахижа ябаха еhотойбди. Yдэшэниинь мяха ш\лэеэ шанаа hаа, галда \ргэхэ. Галай \нэhэ худхажа, галай улаан сог  шангаар сохижо болохог\й, гал заяаша зобохо.

Намжилма Цыденова