Баяндайн районой ажаhуугшад «баяндай» гэhэн \гэ «Баян дайда» гэhэн удхатай гээд айлшадтаа ойлгуулан хэлэдэг. Газар доронь шулуу н\\рhэн, алтан, сагаан шабар бии, тиихэдээ районой эгээ шухала баялиг гэхэдэ, эндэхи х\н\\д болоно гээд иишэ ерэhэн х\н\\д тэрэ гэhээр ойлгодог. Тоонто нютагаа х\ндэлэн, х\н\\д м\нхэдёё сэбдэг газарта х\дэлжэ, ажаhуужа байна ха юм. М\нёёдэрэй байдалда районой т\р\\ шэглэл – мал ажал болоно. М\нхэдёё сэбдэг газарта ургамал тарихань аргаг\й. Харин эбэртэ бодо малай тоо толгой 25 мянганhаа \лэнэ. Энэ райондо hаяхан областной соелой болон спортын Сур-Харбаан-2019 hайндэр \нгэрбэ.

Энэ жэлдэ Баяндайда \нгэрhэн энэ hайндэр, h\\лшын жэлн\\дтэ ороходоо, эгээ олоной хабаадалгатайгаар \нгэрёё гээд хэлээ болбол, \л\\ бэшэ. Ганса соелой программада hурагшадай, аман зохеолой коллектив\\дэй, Г\рэнэй дуунай болон хатарай «Талын аялганууд» ансамблиин артистнарай хабаадалгатайгаар 500 шахуу х\н\\д хабаадаа. Спортын тулалдаануудые эмхидхэжэ хабаадахаар УОБО зургаан районуудhаа, Ойхоной районhоо болон Свирск хотоhоо 1000 шахуу спортсмен\\д, тренерн\\д, судьяанар ерэhэн юм. *айндэрэй б\хы талмайнууд дээрэ зургаан мянганhаа \л\\ харагшад байгаа. хадаа даруухан тоогоор хэлэгдэнэ.

*айндэрые нээхэ еhололдо Эрх\\гэй областиин Губернаторай орлогшо – Усть-Ордын Буряадай округой захиргаанай х\тэлбэрилэгшэ Анатолий Прокопьев, РФ-циин Федеральна Суглаанай Федерациин Соведэй гэш\\н Вячеслав Мархаев, Эрх\\гэй областиин Хуули зохеодог Суглаанай т\р\\лэгшын орлогшо Кузьма Алдаров, УОБО муниципальна районуудай, Свирск хотын болон Ойхоной районой мэрн\\д хабаадаа.

– Сайн байна, х\ндэтэ н\хэд\\д, нютагаархид! Би танаа можын Сур-Харбаанаар амаршалнаб! – гээд Анатолий Прокопьев буряад хэлэн дээрэ hайндэрэй хабаадагшадые болон айлшадые мэндэшэлбэ. Тиигэжэ округой толгойлогшо Усть-Ордын округ модоо жэлдэ 200 мянган гектар газарта хабарай тарилга хээ, тэрэ тоодо 127 мянган гектар газарта орооhото таряа болон рапс таряа гээд округой толгойлогшо хёёрэжэ \гэбэ. Округто х\н б\хэнэй тоогоор х\дёё ажахын з\йлн\\дые \йлэдбэрилгэ областьhоо гурба дахин бага хэмжээндэ гээд статистика харуулна. Тиимэhээ Эрх\\гэй областиин Правительство, х\дёё ажахын министерство Усть-Ордын Буряадай округой х\дёё ажахын секторэй х\гжэлтэдэ ехэ анхаралаа хандуулдаг. Усть-Ордын Буряадай округ регионой т\шэг болохо х\дёё ажахын газар болоно гээд Эрх\\гэй областиин Губернатор Сергей Георгиевич Левченко дэмы хэлээг\й. Округ урагшатайгаар х\гжэжэ байна. М\нёёдэрэй байдалда Ныгдэ hууринда, Целинный тосхондо болон Баяндайда гурбан шэнэ hургуулинууд, Тараса, Ново-Ленино, Ирхидей, Майск гэhэн д\рбэн hууринуудта соелой шэнэ байшангууд баригдажа байна.

М\нёё жэлэйхи з\жэг соо эвенк, буряад болон ород яhатанай байгуулга эблэр\\лэгдэжэ харуулагдаба. Харин баяндайн угай баатарнуудай олондо харуулhан барилдаан илалта туйлаха эрмэлзэлэй болон шэн зоригой h\лдэ болоно.

*айндэрэй нээгдэhээр, м\рысёён\\д спортын арбан з\йлн\\дээр \ргэлжэлбэ: барилдаан, hур харбалга, мори урилдаан, х\нгэн атлетикэ, футбол, гиир \ргэлгэ, волейбол, буряад шатар, шатар, дойбод. Энэнhээ гадна тоонhоо гадуур областной Сур-Харбаанай талмай дээрэ т\р\\шынхиеэ буряадуудай «Шагай наадаар» турнир \нгэрбэ.

Аман зохеолой «Зёёхэй наадан» гэhэн конкурс нээмэл огторгой доро Этнографическа музейн территори дээрэ \нгэрёё. Энэ хуушанай hайндэрэй д\рим заабари м\нёё болотор сахигданхай, энэ жэлдэ областной «Сур-Харбаан» дээрэ харуулха гэhэн шиидхэбэри абтаhан байгаа. Энэ конкурсдо \ндэhэ яhатанай шэглэлээр х\дэлдэг ехэш\\лэй буряадай аман зохеолой коллектив\\д хабаадаа.

Харин м\нёёнэй конкурсдо зёёхэй асаржа, музейн газаа ехэ тогоон соо ехэ амтатай зёёхэй шанагдаhан байгаа. *\\лээрнь тайзан дээрэ зохеон байгуулгын коллектив\\д шадал зэргэеэ харуулжа тэмсэбэ. Новонукутск тосхоной аман зохеолой «Талын аялга» гэhэн коллективэй артистнар х\дёё hууринай эгээ ахалагша эхэнэрэй гэртэ харуулагдажа, 1966 ондо Александра Хогоевагай бэшэжэ абаhан гурим тушааба. Эхирэд-Булагадай районой «Худайн голой» коллектив эхирэд угай наада харуулаа. Yнеэнэй арhан дээрэ нюрга нюргаараа хоер х\б\\д hуугаад, бэе бэеэ т\лхеэд туршана. Илагшань басаганай шэлэлгэдэ х\ртэнэ. Боохоной районой «Ургы» ансамблиин хабаадагшад нэгэ хэды абари заншалнуудые харуулаа: ябаган дуунуудай, шог дуунуудай болон ядалдажа хэлэгдэдэг абяатай \гэн\\дые зорюута олоор сугларуулhан т\ргэн хэлэлгээр (скороговорка) конкурснууд. Тиихэдэ Оhын районhоо аман зохеолой «Тэрэнги» коллектив Хоогой угай «Ехэ тайлган» болон «Т\хэреэн» гэhэн хоер еhолол ойн талмай дээрэ харуулба.

Энэ жэлдэ Сур-Харбаанай хэмжээн соо моридой региональна этно-фестиваль \нгэрбэ. Энэ фестиваль Баяндай тосхоной \йлсёёр ябажа гараhан \ндэhэ яhатанай хубсаhатай моришодой парадаар эхилээд, ипподром дээрэ \ргэлжэлhэн юм. Моридой IV региональна этно-фестиваль гурбан жэлэй h\\лээр 2019 оной Сур-Харбаан дээрэ hэргээгдэжэ, буряад арадай эгээ шухала заншалнуудай нэгэн болохо адуун ажалые харуулхаhаа гадна, мориной г\йдэл дунда хэдэг элдэб орео арга мэхэн\\дые (джигитовко), эмниг моридые эмээллэхэ, урилдаха мэтэ гуримуудые hэргээхэ х\сэлёё мэд\\лээ.

*огоотын Алдар Халапханов шухаг болоhон мориной т\хеэрэлгэн\\дэй конкурсын илагша болобо. Тэрэнэй гэртэ Андрей Захарович Халапханов \бгэн эсэгын 1937 ондо Серко нэрэтэй мориндоо хэhэн эмээлынь м\нёёшье болотор бии. Тэрэ эмээл дээрэ моришон 1965 онhоо 1970 онуудта округой Сур-Харбаануудай илагша болоhон юм. Ользоной Любовь Хамнуева Иглс нэрэтэй мориндоо магталай \гэн\\дые болон х\гжэм ёёрёё зохеожо г\йсэдхёёд, бултанhаа \л\\ баллнуудта х\ртэбэ. Усть-Ордын арадай уран hайханай олзобориин т\бэй уран гартай Эдуард Куклин «Морин эрдэни» конкурсын илагша болобо.

Сур-Харбаанай т\р\\шын \дэрэй \дэшэлэн «Ехор собирает друзей» флешмобой h\\лээр «Талын аялганууд» ансамблиин артистнар стадион дээрэ т\лёёhэг\й концерт \гэжэ, баяндайшуулда болон тэрэ \дэрэй айлшадта сэгнэшэг\й еhото бэлэг бэлэглээ гэхээр. Дуушадай h\\лшын дуунуудай абяан h\ниин огторгойдо олон \нгын туяа гэрэлээр гоелтын галнуудай сасаржа байhан \едэ зэдэлжэ байгаа бэлэй. Областной hайндэрэй эмхидхэгшэ болоhон округой захиргаан энэнииешье хараада абаhан юм.

Спортын шуналтай болон зохеон байгуулгын зоригжолтой энэ хоер \дэр т\ргэн ходорон гарашаба...

*айдэрёё д\\ргэжэ, д\нг\\дые гаргахадаа, Анатолий Прокопьев Баяндайн районой захиргаанда болон эндэхи газарай мэр Анатолий Табинаевта аминдань модоо жэлэй Сур-Харбаанай hайндэрые урагшатайгаар бэлдэжэ \нгэргэhэнэй т\лёё баяр баясхаланаа х\ргэбэ. Урмашуулгын шанда Баяндайн район hэеы гэр абаба. УОБО захиргаанай мэдэлдэ ородог соелой зургаан областной эмхи зургануудай х\тэлбэрилэгшэд Баяр Баясхаланай бэшэг\\дээр урмашуулагдаhан юм.

Д\нг\\д тушаа хэлэбэл, спортын талаар Эхирэд-Булагадай районой команда хамтын командна т\р\\шын hуурида гараба. Хоердохи болон гурбадахи hууринуудые тэрэшэлэн Баяндайн болон Алайрай районуудай команданууд эзэлээ.

Хамтын командна т\р\\шын hуурида гараашадые округой толгойлогшо hэеы гэрн\\дээр шагнаба. Оhын район соелой программын илагшад болобо. Эхирэд-Булагадай болон Баяндайн районууд тэрэшэлэн хоердохи болон гурбадахи hууринуудые эзэлээ. Соелой программада хамтын командна hууринуудта зургаан комплект (хошоод колонконуудтай) акустическа системэн\\д барюулагдаба.

Харагшадай ехэтэ х\леэдэг буряад барилдаагаар болон hур харбалгаар абарга х\сэтэйш\\лэй тулалдаагаар hайндэрнай д\\рэшэбэ. Энэ \едэ ямаршье Сур-Харбаанай трибуна х\н зоноор д\\рэшэдэг. Энэ жэлдэ х\н\\д трибунаhаа гадна ногоон дээг\\р таража hуугаа. Барилдаагаар эрэш\\лэй дунда Баяндайн районой Эрдэм Самеев, эдир х\б\\дэй дунда баhашье Баяндайн районой т\лёёлэгшэ Алексей Левин абсолютна чемпионууд болобо. *ур харбалгаар эрэш\\лэй дунда – Вячеслав Бубаев, эхэнэрн\\дэй дунда Алина Еременко абсолютна чемпионууд болобо. Хоюуландаа Эхирэд-Булагадай районhоо.

Тогтоhон заншалаар эрэш\\лэй дунда буряад барилдаагаар абсолютна т\р\\ hууриин илагшада морин, эдир х\б\\дэй дунда – хонин, hур харбалгаар эрэш\\лэй болон эхэнэрн\\дэй дунда хонин \гтёё.

Теэд тугаа дамжуулан \гэхэ саг ерэбэ. Областной соелой болон спортын Сур-Харбаан – 2020 Алайрай районой Х\т\лик тосхондо \нгэрхэ гээд соносхогдобо. Иигэжэ стадион дээрэхи мянгаад харагшадай болон хабаадагшадай харалга доро Сур-Харбаанай туг баяр еhололой байдалда дамжуулан барюулагдаба.

Сильвия Алхансаева

***

Сур-Харбаанай х\леэгдээг\й д\нг\\д

Спортын талаар 2019 оной «Сур-Харбаанай» д\нг\\дээр хамтын командануудай дунда уридшалан х\леэгдээг\й т\р\\ hууринууд олгогдобо: нэгэдэхи hуури – Эхирэд-Булагадай команда эзэлээ, «м\нгэн» – Баяндайн райондо, Алайрай район «бронзодо» х\ртёё.

Эхирэд-Булагадай район гурбан жэлэй h\\лээр дахяад чемпионууд болобо, Баяндайн район гушаад жэлн\\дэй туршада х\ндэлэлэй табисуурта гарааг\й, харин Алайрай район арбан зургаан жэлдэ х\сэтэйш\\лэй гурбанай тоодо ороог\й. Харин шанга оhын команда, h\\лшын жэлн\\дэй чемпион, энэ жэлдэ тоологдоhон д\нг\\дээр хахад очкоогоор гээгдэжэ, т\р\\ hууринуудта гаража шадааг\й байшоо. Тиибэ яабашье энэ д\нг\\д 2019 оной Сур-Харбаанай т\\хэдэ бэшэгдэбэ.

Эхирэд-Булагадай болон Боохоной районуудай эрэш\\лэй дунда волейбол наадаар нэгэдэхи болон хоердохи hууринуудай т\лёё наадан ехэ hонирхолтой байба. Спортсмен\\д б\хы табан партидаа харагшадай анхарал ехэ татаа, харин h\\лшын наадандаа эхирэдш\\л илалта тогтообо. Эхэнэрн\\дэй дунда Баяндайн болон Оhын районуудай спортсмен\\д т\р\\шын hууриин т\лёё оролдожо, дайдын эзэд илалта туйлаба.

Футболоор наадан баhашье олон харагшадые суглуулаа. Эхирэдэй болон н\хэдэй команданууд \сэд нэтэр\\ тулалдаанда хоер шатада ехэ арсалдаатай байбашье, хооhоор наадаба. Ехэ шанга байдал тогтоо hэн, нэмэжэ \гтэhэн сагта хэнииньшье гол оруулжа шадааг\й, харин арбан нэгэн метрhээ хэhээhэн сохилтоор (пенальти) эхирэдш\\л 4 : 2 тоогоор илаба. Баяндайн болон Оhын районуудай футболистнууд т\р\\шын наадаяа 1 : 1 тоогоор д\\ргээ, харин хоердохи нааданда оhошуул 2 : 1 тоогоор ш\\гээд, гурбадахи hуурида гараба.

Людмила Буяхаева