Х\сэтэй барисануудай туhаламжа

Х\н б\хэнэй ябадалые заhана.

Хаанашье, хэзээшье,

Холын замдашье,

Yдэршье, h\нишье,

М\ргэн, дуулан магтан ябадагбди

М\ргэлтэй нангин дайдаяа.

Буряад арадай заншалта соелдо нангин газарнууд шухала hуури эзэлдэг. М\нёё сагта нангин газарнуудаа, т\рэл   соелоо, еhо заншалаа нягтаар сахижа ябахань шухала гэжэ бултадаа мэдэнэбди.

«Бариса» – бариха, табиха гэhэн \гэн\\дhээ бии болоhон. Энэ хадаа газарай эзэд – бурхадта х\ндэлэл \з\\лхэ тэмдэг. «Бариса» гээшэ буряад монгол зондо аяар урайни,  мянгаад  елн\\дэй саада тээ бии болоhон юм. Минии  hанаад \зэхэдэ, \тэлёёшэдёёр  зугаалхада, «бариса» – дайдын бурханай тэмдэгтэй газар. Урайниин  буряад монгол зон ходо  н\\гээд ябаа, бэлшээриеэ шэнэлээд, адаhаа туугаад ябахадаа тэрэ х\штэй, тэмдэгтэй, суутай газар мэдэдэг байгаа бшуу. *анаандаа мэдэжэ юумэ ойлгоошьег\й \гы хадаа, зурхёёрёё таагаад мэдэдэг hэн. Теэд байн байн н\\гээд ябажа ябахадаа, харгыдаа тиимэ барисануудайнгаа хажууда  ходо ерэжэ тогтожо байгаа.

Урайнай буряадууд хабартаа нажарай h\рэдёё, намартаа \бэли h\рэдёё н\\хэ. Тэрэ hамбаандань харгыдань тиимэ баhа х\сэтэй газарынь мэдэгдээд байгаа. Н\\жэ байгаад амарха, моришинь амарха, тэрэ бариса дээрээ сагаан     эдеэгээр, тогоони архяар дуhааха, тамхяа хаяха, бахтай хараад, абаралсаад ябыт даа гэхэ. Тэрэ м\ргэдэг, дуhаадаг газарынь бариса ха юм даа. 

– Мани эсэгэнг\\д, \бгэд тёёдэйн\\д  урайнай нуга нютагууд бии боложо захалхада бэе бэедээ айлшалаад ябаа. Х\б\\ниинь гэрлэжэ, басаганиинь хадамда гаража, худануудтаа айлшалхадаа нэгэ нютагhаа н\гёё нютаг баhа    тиимэ ямар нэгэ х\штэй хада хабсагай болдогууд олдоно. Тэндэ байгаад, бурхандаа м\ргэхэ, х\\ни дайдада ошожо  ябаад,  бариса дээрэ   байгаад, хэлэхэ юумэ «hайнаар ябанабди, барисада байгаашан, харгыда хоноошон» гээд дурдаад ябадаг. Юундэ тиимэ юумэн болоhон юум гэхэдэ, hанаад \зэхэдэ, монгол буряад зон ходо ябажа байгаа. Нэгэ газартаа байжа, газар хахалжа, таряа тарижа удаан соо байгааг\й. Тэрээнhээ боложо ходо  ябадалдаа дайдые  магтаад, х\ндэлёёд байгаа. «Энэ дайдын бурхад, намда туhалагты, муу hанаад ябанаг\йб». Монгол зон – тэнгэри газарай забhарта байгаашан, дайда дэлхэйгээ магтаа, х\ндэлёё \гы xадаа hанаанда муу байха  байгаа. Ямаршье х\н бурханда найдахадаа найда, з\гёёр х\ндэлёёд яба. М\нёё болоходо тэрэ хуушан еhоороо бидэ барисадаа байнабди. Энэ дайдын эзэши баhа х\ндэлёёд, магтаад ябанабди. Х\ндэ ехэ бариса гэхэдэ м\нёё болоходо эгээн  харасатай манай «Хабсалай бариса», «Харгын хоер \бгэдэй бариса». «Монголой х\б\\н Моохор, Моторой х\б\\н hангалдар, амандаа атаан бии болоошон,  арбиндаа аха д\\ болоошод, амяа андалдажа зугаашан, хушуугаа холбожо эдеэшэн. Хабсалай хадада hуури хээшэн, Хабсалай хадада бариса тогтоошон, харгыда  ябаашадта заргын хээшэн харалта болоошон гээд хэлэнэ, дурдахадаа. Хабсали бариса ехэ нэрэтэй бурханай бариса. Тиимэ барисануудта байгааг\й арга \гы. Ябажа байхадаа гараа \ргёёд, м\ргёёд, ябан м\нгэ али тамхи  хухалааг\й хаяад ябахаяа мартахаг\й, гээд  Ашагабат угай  бёё  Александр Хантуев хёёрэбэ.

Харгын хоер \бгэд тухай

Хабсалай барисын бии болоhон т\\хэ тухай хэлэбэл, ёёрынгёё сагта энэ нютагай  х\ндэтэй аха захатан, бёё Илья Степанович Щадрин  иимэ домог хёёрэhэн байдаг. «Нажарай сагта Эрх\\ руу мореор хоер Едоото  бёёнэр ошожо ябаhан ха. Нэгэниинь Дурлайн Унагын Монхор, н\гёёдэнь Ользоной Баталиин Халуудар. Замдаа сай уухаяа Хоринхон hуури ороhон, тэндэ т\рэ хурим боложо байгаа. Энэ найрта тэдэ хоер нэгэ басаганда дурлажа, хоюуландаа h\гэлсёё. Ользоной бёё илаа. Нэгэ бага сагай ходорходо Задын бёё  Ользон  ерэжэ, Халуударые алаад, уданг\й амяараа \хэбэ. Эсэгэ Малаанда хоер Едоото бёёнэр басаганай т\лёё бэеэ бэеэ хорообо гэhэн заргын ороходо, тэрэ  хоюулайень дуудажа, харгын хоер \бгэд болгожо, \дэшын юhэн сагhаа арбан хоер болотор,  хадын оройhоо хормой болотор харгы замда ябагшадые хамгаалжа, харалсажа, мартаhыень hануулжа, унтаhыень hэрюулжэ, hогтуушуулые эл\\р болгожо байхыень табиhан юм».

Ел б\ри июниин 14-дэ ямаршье сагай уларилда  \нгэрдэг ехэ  тайлаганай   h\\лээр  долоон хоноод, эрэш\\л Хабсалай хадада «Харгын хоер \бгэдтэ» гаража, дуhаадаг юм. Харгын сэбэр арюунай т\лёё, машинануудай эбдэрхэ, hандарха \гын т\лёё м\ргэдэг байна.

Нангин газарнуудаа арюунаар сахиха

Тиихэдэ м\нёё сагта нангин, ш\тэдэг газарнууднай хаа яана бог шоройгоор д\\рэнэ. Еhо гуримаа мэдэхэеэ болиhон заримашуул ёёhэдынгёё хойноhоо муухай бог, хооhон архиин шэлн\\дые орхижо, дайдаяа бузарлана. Ядаруу х\н\\д, \хиб\\дэй  \ргэлэй зэд м\нгэн\\дые суглуулжа байхыень адаглахаар байдаг. Иимэ ушарнуудые усадхахын т\лёё ниитын х\дэлёёнэй, ажаhуугшадай  талаhаа  ойлгууламжын, гэгээр\\лгын х\дэлмэрин\\д hулаар ябуулагдана. Хойшолондоо  еhо гуримаа мэдэхэг\й амитан зоной гэмэлтэхэг\йн тула дары хэмжээн\\дые абаха тухай оло дахин хэлэгдэhэншье hаа, хэрэг hуури дээрэhээ балай х\дэлёёг\й байhаар.

Ямаршье дэлхэй дайдада нуга нютагай забhарта барисанууд  байна. Ёёрынгёё дайдын барисануудаа залуу \тэлёёг\й мэдээд,м\ргёёд, ш\тёёд ябахада  бурхаднай дээрэhээ харалсажа, манай з\рхэ сэдьхэл тэгшэржэ, харгы замнай арюун байна ха юм даа.

Орон дэлхэймнай эзэдтэй,

Уhа голнууднай лусуудтай.

Х\хэ м\нхэ тэнгэримнай

Бурхан, идам сахюусадтай.

Намжилма Цыденова