Уг гарбалаа мэдэжэ ябая!

МОНГОЛОЙ хори-т\мэд угсаатанай Барга баатар ноеной гурбан х\б\\дэй одхониинь Хоридой мэргэн байhан юм.Тэрэнэй т\р\\шын haмгaн Баргажан гуаhаа Алан гуа гэжэ нэрэтэй ганса \хин, хоердохи haмгaн Шаралдайhаа Галзууд, Хуасай, Х\бд\\д, Гушад, Шарайд гэжэ табан х\б\\д, гурбадахи Нагатай (Нагадай) haмгaнhaaнь Харгана, Худай, Бодонгyyд, Хальбан, Сагаан, Батанай гэжэ зургаан х\б\\д т\рэжэ, xaмтaдaa арбан нэгэн х\б\\д болоhон байна.

Эдэнь \дэжэ \рэжэhёёр арбан нэгэн обогтон боложо, эсэгынь нэрын Хоридой байhан дээрэhээ тэдэнэй нэрэ хори буряад болобо. Нагатай hамганhаань найман х\б\\н т\рэбэшье, хоеройнь бага балшар нahaнhaa н\гшэhэн тула тэдэнэй нэрэ мэдэгдэнэг\й гэжэ Тобын Т\гэлдэрэй «Хориин болон Агын буряадуудай урда сагай  т\\хэ» соо хэлэгдэдэг. Эдэ хоер х\б\\д тухай ондо ондоо баримта мэдээн\\д  \гтэдэг. «Эдээн coohoo хоер х\б\\дынь  \нэржёёг\й (\е залгааг\й) тула арбан нэгэн х\б\\д нэрлэгдэжэ ябадаг юм гэжэ Шираб-Нимбу Хубитын «Хориин арбан нэгэн эсэгын буряад зоной домог т\\хэ» дотор тэмдэглэгдэдэг. «Налгай гоохон Нагадайhаа найман х\б\\н т\рэбэ. Хойтол Сонгоод гэжэ h\\лшынь хоер х\б\\д Монгол газарта таhарба. Тиигэжэ «арбан гурбан» бэшэ, «арбан нэгэн эсэгын хори буряад» гэжэ нэрл\\лhэн юм гээд манай суута эрдэмтэ, ниитын ажал ябуулагша, уран зохеолшо Базар Барадин хэлэhэн.Yнэхёёрёёшье, «булагаа шэргээhэн нютаг – нютаг бэшэ, угаа алдаhан х\н – х\н бэшэ» гэжэ хэлсэдэгынь тон з\б. Гадна yг гарбалаа юундэ hайн мэдэхэ хэрэгтэйб гэхэдэ, долоон \е cooгoо т\рэл гарал зоной х\б\\н басаган хоер айл болохо еhог\й юм. Болоо гээшэ haa, yг унги муудаха гэhэн еhо гурим шангаар баримталдаг hэн тула буряад зоной yг гарбал тухай тобшо мэдээсэл \гэнэбди.

Буряад зоной угсаатад: хори, эхирэд, булгад, хонгоодор.

Домог т\\хэ иигэжэ хэлэдэг:

Хун шубуун гарбалтай, хуhан модон сэргэтэй Хори;

Эрьеын габа эхэтэй, эреэн гутаар эсэгэтэй Эхирэд;

Х\хэ буха эсэгэтэй Булгад;

Сагаан хун шубуун гарбалтай, сагдуул модон сэргэтэй Хонгоодор.

Эхирэд, Булгадай \ринэр:

«Буха ноен баабайтайбди,

Будан хатан эжытэйбди» гэдэг.

«Хори» гэhэн \гэ хоер удхатай гэнэ: 1) «хорихо»   гэhэн   глаголой   захирhан  дугаарлалай «хори” гэhэн удхатай; 2) «Хори” гэжэ тоо болоно.

«Эхирэд» гэhэн \гэ «эхир» гэжэ \гын олоной тoohoo гаранхай: эхир х\б\\д.

«Булгад» гэhэн \гэ «булган» гэжэ   \гэhёё гарана.

«Хонгоодор» гэhэн \гэ хоер \гэhёё б\ридэнэ: «хон» – hайн hайхан шубуун, «гоодор» – энэ шубуунай дальбараа.

Буряадуудай угсаатадые тодорхойлhон нэрэ томьеонууд \гы. Хори буряадууд угсаатанаа «эсэгэ» гэдэг; эхирэд\\д, булгадууд, хонгоодорнууд угсаатанаа «яhан» гэдэг байна.

Хориин 11 эсэгын х\б\\д тухай

БАРГА БААТАРАЙ одхон х\б\\н Хоридой Мэргэн хоердохи гэргэн (hамган) Шаралдайhаа Галзууд, Хуасай, Х\бд\\д, Гушад, Шарайд гэжэ табан, гурбадахи hамган Нагатайhаа Харгана, Худай, Бодонгууд, Хальбан, Сагаан, Батанай гэжэ зургаан х\б\\д т\рэжэ, хори буряадуудай арбан нэгэн эсэгэнэр болоо hэн.

Хори буряадууд хадаа Буряад орондо ажahуудаг эгээл олон тоото буряад зон болоно. Монгол угсаата арадуудай \ндэhэ hуури табиhан Б\ртэ Шонын уг изагууртай хамта хори буряадууд Байгалай урда бэеhээ гэхэ г\, али энгэр талаhаа ерэhэн юм гэжэ тоологдодог. Тиихэдэ тэдэнэр «нохой» гэhэн уряа h\лдэтэй байгаа. Ородуудай ерэтэр лэ хори буряадууд хадаа буряадууд гэжэ нэрлэгдэжэ ябаа. Энээнэй урда тээ хори буряадууд эртэ урдын т\\хэтэй угсаатан байhан юм. Энээнэй урда тээ тэдэниие хореодууд, хориларнууд гэжэ нэрлэдэг hэн ха.

Хори буряадууд: «Х\н шубуун гарбалтай, хуhан модон сэргэтэй, Хореодой  Мэргэн баабайтай, Х\н тайжа эжытэй хори буряад зомди» гэдэг гээшэ.

Хориин 11 эсэгын х\б\\д тухай баримта мэдээн\\дые суглуулхадаа, Агын тойрогой Шандали нютагhаа уг гарбалтай баатар сэрэгшэ, арадай багша, алдарта хэблэлшэн, hуралсалай 47 ном бэшэhэн Дугар Мижитович Мижидон, Яруунын сэлгеэ сагаан нуурнуудhаа омогтой суута \льгэршэн, т\\хэшэн Рэгзэн Эрдынеевич Эрдынеев, Хитадай Арадай Республикын Шэнэхээнhээ ерэhэн арадай багша Батажаргалай Сэрсэгмаа, Шандалиин Адагалигай х\ндыдэ тоонтотой сэрэгшэ, \льгэр т\\рээгшэ, багша Юндэн Цыренович Раднаев болон бусадтай хёёрэлдэжэ, угай бэшэгэйнгээ т\\хэ бэшэhэн байнаб.

Yргэлжэлэлынь удаадахи дугаарта гараха 

Бата – М\нхэ Жигжитов