Гал тахилга ба гал тухай

Заншал соомнай халуун сай,

Заншал соомнай хани барисаан,

Заншал соомнай галай бадараан”.

(Ц-Д. Дондокова)

Эртэ урда сагhаа хойшо буряад зон гал гээшые бултанhаа ехэ гэжэ тоолодог байгаа. Ямаршье арад зон галаа х\ндэлдэг заншалтай.

Урда сагта манай эжы абанар галаа унтараахаг\й гэжэ галаа согтойнь манажа байhан юм. Тэрэ \едэ зуруул \гы, \глёёг\\р эртэ тэрэ согоороо галаа hэргээдэг байгаа. Галг\й х\н ажаhуужа шадахаг\й. Галай х\сёёр х\н хоолойгоо тэжээдэг, бэеэ дулаасуулдаг. Галай х\сёёр монгол-буряад угсаатан малайнгаа бэлшээри хаража, жэлэй д\рбэн сагта зёё жэ ажаhуудаг намтартай. Гэрэйнгээ тэг дунда тооно дороо галаа байлгаhан гээшэ. Гал заяаша – галай эзэн болоно. Гал заяашаяа яажа тахидаг байгааб гэхэдэ, нэн т\р\\н гурбан халбага шара тоhо заяашадаа \ргёёд, сомсойжо hуугаад булта м\ргэхэ. Эрэ х\н баруун х\л дээрээ сомсойжо hуугаад м\ргэдэг, гал заяашаяа магтаха, х\ндэлхэ еhотой байhан гээшэ. *эхэржэ hуужа болохог\й байгаа, еро гэжэ хэлсэхэ.

Галда муухай юумэ оруулхаг\й, уhа адхахаг\й. Галда муу юумэ оруулбал, \хиб\\н т\\хэйрхэ гэлсэдэг байгаа. Галайнгаа уурлабал, h\рэбэл, ламада гал-заяашаяа тахюулха хэрэгтэй. Галдаа хурса \з\\ртэй т\леэ \з\\рээрнь т\лихэг\й – гал заяаша айха. Хурса эритэй хутагаар галайнгаа амhар нээжэ болохог\й. Хурса хутага гал руугаа харуулжа табижа болохог\й, – гал заяаша айха. Галайнгаа хаалтануудые х\лёёрёё \дьхэлэн хаажа болохог\й, урданай зон галдаа х\лёёшье шаража дулаасуулдагг\й байгаа. Гал гуламта тээшээ шоройгоо огто хамажа болохог\й. Yглёёниинь эртэ бодоод, гар нюураа угаагаад, галаа т\лижэ, сайгаа шанаад, сайнгаа дээжые газаа гаража, орон нютагтаа \ргэдэг, орожо ерээд, гал заяашада \ргэдэг hайхан еhо заншалаа бидэ сахижа ябаха еhотойбди. Yдэшэниинь мяха ш\лэеэ шанаа hаа, галда \ргэхэ. Галай \нэhэ худхажа, галай улаан сог шангаар сохижо болохог\й, гал заяаша зобохо.

Гал тухай домог

Yни холо сагта х\н амитанай ажамидардаг дэлхэй дээрэ гал \гы байhан юм. Харин тэнгэридэ h\ни б\ри хэдэн мянгаад галханууд носодог бэлэй. Галтай болоо hаа, дулаасаха hэмди гэжэ газар дэлхэйн ажаhуугшад ойлгоходоо, тэнгэриhээ хайшан гэжэ гал асархаб гэжэ бодомжолбо. Юундэб гэхэдэ, тэнгэриин зон hайн дураараа гал бэлэглэхэг\й байгаа бшуу. Тиимэ hэн тула ямар нэгэ аргаар нюужа асарха еhотой болоо ха юм. Х\ниие эльгээхэ гэхэдэ, х\н огторгой ёёдэ гаража шадахаг\й байба. Б\ргэд шубуу эльгээхэ гэхэдэ, томо бэеэ нюужа шадахаг\й. Удаан з\бшэл барин хёёрэлдэжэ, бишыхан бэетэй, шуран солбон хараасгайе эльгээхэ гэжэ шиидэбэ. Хараасгай з\бшёёжэ, бэрхэтэй замда гараба. Дээдэ тэнгэридэ ерээд, нэгэ айлайда х\рэхэдэнь, галынь т\лигдэжэ, эдеэн бусалжа байба. Шуран хараасгай \рхёёрнь ниидэжэ ороод, гуламта соонь ууяжа байhан сог хушуундаа зуугаад, дэгдэн гараха гэхэдэнь, эдеэ бэлдэжэ байhан х\гшэн оог хуугай табиба. Гартаа барижа байhан хабшагаараа далагад гэхэдээ, хараасгайн h\\л хабшажа \рдибэ. Хараасгай h\\лээ таhалуулаашье hаа, зууhан согоо алдабаг\й. Иигэжэ газар дээрэ гал бии болоhон т\\хэтэй.

Лубсан Доржиевай зураг

Оньhон \гэн\\д

Ганса х\н айл бэшэ,

Ганса сусал гал бэшэ.

Удхалhан галай ошон ехэ,

Оролдоhон таряашанай ургаса ехэ.

Гал т\либэл – нютаг,

Мори сэргэдэ уябал – \тэг.

Гал гуламта тухай таабаринууд

Гэрээр д\\рэн улаан шагай. (Сог)

Дэлхэй дээрэ \мхирхэг\й,

Уhан соо шэнгэхэг\й. (Согой хёё)

Зундаа hэрюус\\лдэг,

Yбэлдёё дулаасуулдаг. (Пеэшэн)

Зуун улаан ямаан соо

Зуудаг хара тэхэ. (Сог, хабшаг)

Гунжан \неэнэй хэбтэhэн газарта

Гурбан жэлдэ ногоон ургадагг\й. (Гуламта)

Сагаахан \неэн хэбтэн таргалаа. (Yнэhэн)

Эхэнь б\д\\н, басаганиинь улаахан.

Х\б\\ниинь огторгойдо

Гарахамни гээд ябашана. (Пеэшэн, гал, утаан)