Б\гэдэ буряадуудай уласхоорондын “Алтаргана-2016” нааданай “Нангин бууса” гэhэн харалганда Буряад Уласай, Агын тойрогой болон Эрх\\гэй можын гурбан фермер шалгараа бэлэй. Тэдэнэй нэгэн Усть- Ордагай тойрогой х\дёё ажахын \мсын хэрэг эрхилэгшэ Аркадий Балтаев болоно.
Yнгэрhэн зуун жэлэй 1990-ээд онуудай hандаргалтын \е сагта Усть-Ордагай Булусын газар дэбисхэртэ хэзээ нэгэтэ hалбаран х\гжэжэ байhан хамтын х\дёё ажахы hалажа, энэ таряалан, бэлшээрин\\дтэ Эрх\\гэй можын ехэ аэропорт баригдаха гэжэ т\сэблэгдэн, бэлдэлгэ эхилжэ байгаа. Эгээл энэ сагта Аркадий Балтаев угайнгаа бууса руу бусаhан юм. Тиигэжэ энэ газар дайдын еhотой эзэн бии болоо бэлэй.
Одхон х\б\\н буусаа hахидаг
Тэрэнэй гэртэхин б\хэли наhаараа совхоздоо хамтын х\дёё ажалда х\дэлёё, м\н ёёрынгёё буусада ходол олон \хэр малаа баридаг hэн. Балтаевтанай гэр б\лын долоодохи х\б\\н Аркадий гэртээ бусажа, тоонто газараа hэргээн \ргэхэ заяатай байшоо.
– Булуса нютагай х\ршэ Зада гэhэн hууринда т\рёёб, дунда hургуулияа д\\ргээд, малай аргашан болохо х\сэлтэй Улаан-Yдэ хотын х\дёё ажахын дээдэ hургуулида 1-дэхи курс д\\ргэжэ байхадамни, абамни ехээр \бдэшёё hэн. Бэшэ аханар, эгэшэнэрни холо ажаhуудаг, ажалаа орхеод, гэртээ бусаха аргаг\й байгаа, – гэжэ Аркадий хёёрэбэ.
Аркадиин гэртэхин, абань – Андриян Бадлуевич, эжынь – Феодосия Башалхановна, б\хэли наhандаа хонин ажалда ябаа, харин эжынь тугалшанааршье х\дэлhэн байна. Эсэгэнь 80 наhатай болотороо ажалайнгаа жолоо алдааг\й, х\\гэдээ бултыень ажалша д\ршэлтэйгёёр х\м\\ж\\лээ.
Буряад арад одхон х\б\\ндээ гол \\ргэ даалгадаг байгаа. Одхон х\б\\н заабол т\рэhэн тоонтоео бусажа, аба, эжыгээ \ргэлсэхэ еhотой. Энэ еhо заншал hаяын саг болотор алишье аймагуудай буряадуудта сахигдадаг hааб даа. М\нёё саг ондоо болоо, гэбэшье Балтаевтанай \хиб\\д з\б м\рёёр hургагдаhан хадаа Аркадий эжы, абадаа бусаhан болоно.
Yмсэдёё ёёдёё бодохо гэжэ шиидээ
Абынгаа тэжээжэ байhан мал \схэбэрилжэ, ёёрынгёё х\сэ шадалаар ажалаа ябуулжа эхилээ. Тиигэhээр hамга абажа, залуу б\лэ т\р\\шын х\б\\тэй болоhон юм.
– Энэ сагта н\хэртэеэ хайшан гэжэ х\л дээрээ гараха тухай з\бшэбэбди. Хото руу н\\хэ гэhэншье hанал ерээ hэн. З\гёёр хэн бидэниие хотодо х\леэжэ байхаб гэжэ дары буруушаагдаа. Тиигээл хадаа \хэр малаа \схэбэрилжэ, х\дёё ажахын \мсын \йлэдбэри байгуулха гэжэ шиидээбди. Мал хаража, ама тоhодохо гэhэн \гэ \нэн байгаа, – гэжэ Аркадий Андриянович хёёрэбэ.
Теэд тэдэнэй байрлаhан газарта аэропорт баригдаха гэжэ хэлсэгдэhээр, жэлн\\дшье \нгэрёё. Тиигэhээр гэнтэ томо гэгшын шэнэ т\хэлэй hургуули 90 \дэрэй туршада баригдахадань, Аркадий энэ газарта аэропорт баригдахал \гы хаш гэжэ бодомжолоод, х\дёё ажахыгаа \ргэдхэжэ эхилээ.
Эрхим ажалда – г\рэнэй дэмжэлтэ
М\нёё Аркадий Балтаевай \мсын фермерэй ажахы асари томо, h\рэг адуу моридтой, олон бодо малтай болонхой. 2013 ондо гэр б\лын фермэ х\гжёёлгэдэ грант ш\\hэн байна. Тэрэ м\нгэн зёёреэр шэнэ фермэ, г\йгёёшэ моридой конюшни, х\дёё ажахын \йлэдбэриин цех болон ажахынгаа конторо дары барижа эхилээ hэн. Красноярскын хизаарhаа hайн \\лтэртэ мал худалдажа асараа, тэдэнь улаа-эреэн \\лтэрэй 24 толгой мал, бусад мал хадаа симментал \\лтэрэй юм. Эгээл иимэ \\лтэрёёр лэ фермерн\\д ажалаа эхилхэдээ урагшатай гэжэ мэргэжэлтэд тэмдэглэдэг.
Нэгэ hаамал \неэн жиирэй 4500 литр h\ \гэжэ байгаа, м\нёё байдал hайжархадань, улам дээшэлээ.Yнеэдынь уягданг\й байдаг, тугалнууд hайн байратай, бухануудшье ёёhэдын байратай. *\ hааха шэнэ т\хеэрэлгэ худалдан абтагдаад тодхогдоо, ажалшадай бэеэ угаахаар таhагшье хараада абтагданхай.
– Yйлэдбэрилhэн, болбосоруулhан h\, ааруулаа, зёёхэйгёё, сыр гээд Эрх\\ хото руу худалданабди. М\н сыр, йогурт, тараг амhарталжа, х\н зоной хэрэглэхэдэ амар болгонобди. Сертификат \нэмшэлгэ абаха гээшэ баhал орео асуудал, гэбэшье х\нэй харгыда элдэб бэрхэшээлн\\д дайралдабашье, дабагдаад лэ байдаг ха юм, – гэжэ Аркадий тэмдэглэнэ.
Ямар буряад г\йгёёшэ моридто дураг\й байхаб?
Х\дёё ажахын \йлэдбэри х\гжёёхын хажуугаар, Булусын фермер г\йгёёшэ моридые \схэбэрилнэ. Ямар буряад адуу мориндо дураг\й байхаб даа. Илангаяа мори урилдаанда! Г\йгёёшэ моридые hорижо, элдэб тамирай м\рысёён\\дтэ эдэбхитэй хабаададаг. Адууень Георгий Хунтеев харууhалдаг. Энэ ажалда адуу моридто \нэнхэ з\рхэнhёё дурлаhан х\н хэрэгтэй. *оригшо Оhын аймагай х\н, харин энэл аймагта Эрх\\гэй можын эгээл суутай, хурдан х\лэг\\д бии юм. Эрх\\гэй можын Сурхарбаанай ехэ мори урилдаанда Балтаевтанай Алаур гэhэн американ \\лтэрэй х\лэг т\р\\лжэ, можын ехэ шанда х\ртэhэн габьяатай.
*анаа зобооhон асуудал
Аркадий Балтаевай фермэ Усть-Орда болон Эрх\\ хото хоерой хоорондо оршодог. Эндэ эгээл олон машинын ябадаг харгытай хадаа худалдаа наймаа хэхэдэ hайн газар. \нгэрhэн зуун жэлэй 1990-ээд онуудаар эдэ газарнууд \мсын зондо \гтэhэн юм, з\гёёр тэдэниие хэншье хэрэглэнэг\й. Таряалангууд байн байhаар, ой модоор хушагдажа эхилээ. Хууляар бодобол, г\рэн эдэ газарнуудые hёёргэн бусааха еhотой, теэд тэрэ болоног\й.
– Би б\хы газарнуудай пай худалдажа абаха аргаг\й ха юмбиб. Хотодо д\тэшэг газарта оршодог хадаа ехэ \нэ сэнтэй. Би 1350 гектар газар хэрэглэнэб, тэдэнэй 150 гектар минии мэдэлэй, 470 гектар бэлшээридэ \гтэнхэй. Намда, фермертэ, ёёрын ехэ \йлэдбэри х\гжёёхэдэмни, энэ газар х\нгэлэлтэтэйгёёр худалдажа абабал, hайн бэлэй. Алмаhан м\нгэн зёёреэр ажалта hуури олон болгожо, ажалшадай байдал hайжаруулгада шэгл\\лхэ hааб даа, – гэжэ Аркадий Андриянович hанамжална.
Энэ hанамжа \нэхёёрёё бэел\\лэгдэбэлнь, г\рэн т\рын ажаhуугшадые бэедэ хорог\й, hайн шанартай эдеэгээр хангаха болон х\дёёгэй зониие ажалтай болгоходо ехэ туhа болохол hэн хаш.
Дээдын тэнгэринэр ган гасуурhаа абараа
Недондо жэлэй ган гасуурай \едэ Балтаевтан муу бэшэ малай тэжээлэй ургаса хуряажа шадаhан байна. Тиихэдэ Эхирэд-Булагадай аймагта хаанашье бороо ороог\й бшуу, харин Балтаев hайн ургаса абаа. 50 гектар талмайда нэгэ жэлэй ногоо, олон жэлэйхиие 100 гектар талмайда, 250 гектар газарта таряа тариhан байгаа. Эндэ хуряаhан ургасань б\хэли \бэлжёёндёё х\рёёд, дуталдааг\й, тиигэжэ адуу малаа тэрэ хороогоог\й. Энэ ямар нюуса аргатай гээшэбта гэжэ асуухада, Аркадий иигэжэ шоглон хёёрэбэ:
– Нэгэ \ни сагта манай энэ хизаарта видеоклип буулгаhан юм. Эрх\\гэй видеобуулгагшад “Долина тысячи дождей” гэжэ дуунда буулгабари хэхэдэнь, манай эндэ тэрэ гэhээр ходол бороо ородог юм.
Харин \нэн гэхэдэ, Аркадий зунай эхиндэ з\\дэндээ \бгэн абаяа хараба, тэрэнь аша х\б\\ндээ энэ газартаа ехэ \ргэл хэхэ еhотойш гэжэ дамжуулаа бэлэй. Yглёёг\\р бодоод лэ, Аркадий нютаг зонтоео хэлсэжэ, булта хамhалсажа, хони гаргажа, \ргэл б\тээгээ. Тэрэ \дэр нэгэшье \\лэг\й сэлмэг тэнгэри байhанаа, \ргэлэй h\\лээр гэнтэ б\рхэжэ, аадар бороо шааяжа захалhан юм. Тиигэжэ тэрэ зун д\рбэ дахин ехэ шанга аадарлажа, тойроод байhан д\рбэн hуурингуудые баясуулhан байна.
Мянган бороотой талын эзэн
Ушар юуб гэхэдэ, Аркадий Балтаев хадаа бёё угай \ри hадаhан гээшэ. Угайн аха захатан Аркадий х\б\\нэй т\рэхэдэ, угаа абажа ябаха х\н гэжэ мэд\\лhэн байгаа. Эжынь д\шэhёё дээшэ наhандаа одхон х\б\\гээ т\рэхэдёё, эл\\р энхэ, \бшэнг\й байха юм бэзэ гэжэ hанаата болоходонь, угайн ахалагшад “Энэ х\б\\нтнай х\сэ шадалтай, бэрхэ х\б\\н болохо, тусхай тэмдэгтэй, бёё угаа ёёр дээрээ даажа, х\н зондо туhалдаг х\н болохо”, – гэhэн юм.
– Манай уг юугээрээ онсоб гэхэдэ, шажан м\ргэл буруушааhан совет засагай \едэ ходол ёёhэдын бёётэй байhан юм. Энэ заншалаа алдааг\й. Би бага наhандаа томошуулай намайе бёё болохо гэжэ хэлсэдэгыень ходол шагнадаг hэм. Теэд намай багаhаамни хэншье бэлдээг\й, би ёёрёёшье балай ехээр \нэншёёг\й hэм, – гэжэ Аркадий хёёрэнэ.
Угайнь h\\лшын бёё Николай Имеевэй наhа барахада, тэрэ 30 наhатай болоод\й байгаа. Аркадий буянгай h\\лээр нэгэ хэды болоод байтараа, бёё угаа абаха еhотойб, саг ерээ гэжэ мэдэрhэн юм. Тиигэhээр тойрогоор аха захатан тэрэниие дуудаба. Бёёгэй шанар абалган эхилээ hааб даа. Бёёгэй зиндаада зорюулгада мэдээжэ бёёнэр – Семен Бубаев, Терентий Шабаев гээд байhан юм. Ехэ зорюулга шанар б\тээжэ, Аркадий Андриянович угайнгаа \ргэл м\ргэл \нгэргэhёёр, саашадаа мэргэжэжэ, дээдын эзэдтэ хандажа, хэрэг б\тээдэг болоhон юм.
М\н эгээл энэ \е сагта тэрэ фермер болохо гэжэ шиидэhэн байна. Аркадий Балтаев хадаа хэды залуу байбашье, угайнгаа хэр угhаа хойшо сахижа ябаhан захяа заршам, байдал уhанда хаяаг\й. Тэрэ тоонто нютагаа хооhоруулааг\й, адуу малаар б\рхёёжэ, буряад дайдаяа холо, ойро суурхуулжа ябанал даа. Иимэл зон хэтын хэтэдэ манай буряад арадта байгаа бшуу. Иимэл х\б\\д нютаг отог, уг омог б\хэндэ ходол байгаа. Иимэл х\б\\дэй байгаа сагта Буряад дайда х\гжэн hалбарха, буряад зон ёёдёё бодохо ха юм даа. Т\рэл нютагаа тооБон буртаг соо хаяжархеод, хото городуудаар дэлг\\рэй харуулшан боложо, эндэ тэндэ т\лбэреэр х\нэй гэртэ ажаhуужа байдаг буряад х\б\\дтэ бултандань Аркадий Балтаевай ажаhуудал еhотойл жэшээ болобол, hайн бэлэй.
Цырегма САМПИЛОВА
"Буряад \нэн"
| 
