Викторинын харюунууд

 Эсэгэ Ороноо хамгаалгын дайнда манай округhоо баатаршалга гаргаhан хэды геройнууд бэ? Нэрлэгты.

Харюу: Дайнда баатаршалга гаргаhан Усть-Орда нютагай сэрэгшэдэй жэшээ болохо нэрэн\\д м\нхэ. Бидэ омогорхонобди, мартахаг\йбди! Тэдэнэй тоодо Советскэ Союзай Герой гэhэн нэрэ зэргэдэ   х\ртэhэн эгээл суута геройнууд: И.В. Балдынов, В.Б. Борсоев, Е.И. Быков, В.Х. Хантаев, А.П.  Чумаков.

Дайнай \едэ т\р\\ ябаhан баатарнууд х\ндэлэлдэ ба м\нхэ дурасхаалда х\ртэхэ еhотой. Юуб гэхэдэ, м\нёё \е болотор «Герой» гэhэн нэрэдэ х\ртёёг\й, \ндэр нэрэ зэргые \шёё х\леэhэн х\н\\д олон байна. Аяар 1991 оной мартын 2-то Советскэ   Союзай Герой нэрэ зэргэдэ Н\хэд нютагай летчик-истребитель Иннокентий  Васильевич Кузнецов х\ртэhэн юм. Yшёё геройн нэрэ зэргэдэ бэрхэ снайпер Етобаев Арсентий Михайлович м\нёёшье болотор х\ртёёг\й байна.

 Усть-Ордын Буряадай тойрогhоо Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хэды х\н\\д ошоhон байнаб? 

Харюу: Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда Буряадай Усть-Ордын тойрогhоо 19684 х\н фронтдо ошоhон, абтаhан байhан юм (h\\лэй мэдээсэлээр 22630 сэрэгшэд). Тэхэрижэ ерээг\й 6000-аад х\н\\д. 

 1995 оной майн 1-дэ энэ hургуулида Советскэ Союзай Геройе нэрэ олгогдожо, х\шёё бодхоогдоhон юм. Хэнэй нэрэ \гтёёб, ямар нютагай hургуулида бэ?

Харюу: Балдынов Илья Васильевич 1903 ондо Эхирэд-Булагадай аймагай Молоевтон нютагта т\рёё. Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайе Новочеркасск хотодо угтаhан намтартай. 1943 оноо т\р\\лжэ ябаhан 109 дивизиин Верховно главнокомандующиин бэшэгтэ х\ртёё. Дайнай h\\лээр, 1950-1955 онуудта, Фрунзын нэрэмжэтэ академиин ахамад багшаар ажаллаhан юм. Б\хыдёё 11 орденоор шагнагдаhан гээшэ. Будапешт, Одесса, Улаан-Yдэ хотонуудай Х\ндэтэ эрхэтэн.

1980 оной сентябриин 22-то Улаан-Yдэ хотодо наhаа бараа.

Генерал-майор, Советскэ Союзай Герой Балдынов Илья Васильевичай дурасхаалда зорюулагдажа, 1995 оной майн 1-дэ х\шёё бодхоогдоо, Усть-Ордагай 2-дохи дунда hургуулида нэрэ олгогдоо. 

 Эсэгэ Ороноо хамгаалгын дайнай \едэ энэ баатаршалга д\рбэн зуугаад сэрэгшэд гаргаhан байна. Манай нютагай х\н энэ баатаршалгын т\лёё наhа бараhанай h\\лээр (посмертно) Эсэгын дайнай 1-дэхи шатын ордендо х\ртэhэн байна. Хэн тухай хэлэгдэнэб, баатаршалга тухайнь бэшэгты.

Харюу: Иннокентий Николаевич Баторов болбол Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадагшадай рядовой зэргэтэй. Япониин сэрэгшэдтэй дайнда Александр Матросовой эрэлхэг баатаршалга гаргажа, бэеэрээ пулемедой амбразура хааhан т\\хэтэй.

Эсэгэ Ороноо хамгаалгын дайнай \едэ Александр Матросовой баатаршалга д\р- бэн зуугаад сэрэгшэд гаргаhан юм.

Баторов И.Н. Алайрай аймагай Заходы-Корсунгай нютагта 1920 ондо т\рёё. Долоон класс д\\ргээд, колхоздоо х\дэл- жэ захалба. *\\лдэ багшанарай курснуудые Н\хэд нютагта д\\ргээд, Улаан-Yдын 66 hургуулида багшаар эльгээгдэhэн юм.

1945 оной август hарада, Японско милитаристнуудаар дайн эхилхэдэ, 205-я танкова бригада хэдэн-хэдэн подразделенин\\дээр нэгэдэжэ, 36-дахи армиин подвижна группа тогтоогдобо. Группын даабари: Хайлар м\рэн гаталжа гараад, августын 10-да  Хайлар хотониие эзэлхэ. Августын 9-дэхидэ группа маневр хэжэ, Хайлар хотоной захадахи т\мэр замай станци ба х\дэлмэришэдэй hуурин эзэлбэ. Саашаа ябахань аргаг\й байба: добуун дээрэхи дотhоо таhаг талгаряаг\й дайсад буудажа манай сэрэгшэдые угтана, баhа танкнууд тээшээ буудана. Сэрэгшэдэй хэды атакада бодоошье hаа, урагшаа тобтолхо аргаг\й байба. Августын 10-да мотострелогууд атакада бодобо. Баторов И.Н. додто добтолоод, гранатануудые шэдэбэ. Тиигээшье hаа юумэ болобог\й, дайсадай дот манай сэрэгшэдые хюдажал байба. Баторов И.Н. ёёрынгёё сэрэгшэдые урагшаа ябуулхын ба даабарияа д\\ргэхын тула бэеэрээ пулемедой амбразура хааба. Дайнай h\\лдэ, 1965 ондо, энэ баатаршалгын т\лёё наhа бараhанай h\\лээр (посмертно) Баторов И.Н. Эсэгын дайнай 1-дэхи шатын ордендо х\ртэhэн гээшэ.  

 США-гай Президент тэрэниие «Легион Почета офицерской степени» орденоор шагнаhан байна. Ямар дайшалхы габьяагай т\лёё совет сэрэгшэдые энэ орденоор шагнадаг байгааб, энэ шагнал абаhан манай Советскэ Союзай Геройе нэрлэгты.

Харюу: «Легион почета» (англ. Legion of Merit) – США-гай сэрэгшэдэй шагнал. Хоердохи б\хы дэлхэйн дайнай  \едэ Советскэ Союзай 10 маршалнууд – сэрэгшэдэй ахалагшад, 14 адмиралнууд ба генералнууд, 14 дээдэ офицерн\\д энэ орденоор  шагнагдаhан юм.

1944 ондо энэ орденоор Борсоев Владимир Бузинаевич шагнагдаhан байна. Америкын Президент Ф. Рузвельт Хоердохи б\хы дэлхэйн дайнда баатаршалга гаргаhан сэрэгшэдые магтажа,  \нэмшэлгэ дээрэ гараа табиба.

 Энэ х\ндэтэй нэрэ зэргэдэ олоороо эрэлхэг зориг, баатаршалга гаргаhан сэрэгэй частьнууд х\ртэдэг байhан. Эдэ частьнуудта манай д\рбэн Совестскэ Союзай Геройнууд алба хэhэн юм. Ямар нэрэ зэргэ тухай хэлэгдэнэб? Эдэ геройнуудые нэрлэгты.

Харюу: Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай \едэ эрэлхэг зориг, баатаршалга гаргаhанай т\лёё сэрэгэй частьнууд  «Гвардейский» гэhэн нэрэ зэргэдэ х\ртэдэг байгаа.

Эдэ частьнуудта манай табан Советскэ Союзай Геройнууд алба хэhэн юм:

1. Хантаев Василий Харинаевич – артиллерийскэ дивизионой 70-дахи  механизированнэ бригадын  орудиин командир,  3-дахи гвардейскэ танкова арми, 1-дэхи Украинска фронт.

2. Балдынов Илья Васильевич – 109-дэхи  гвардейскэ  дивизи. 

3. Кузнецов Иннокентий Васильевич – 129-дэхи гвардейскэ истребительнэ авиационно полк.

4. Борсоев  Владимир Бузинаевич – 7-дохи гвардейскэ истребительнэ-противотанково артиллерийскэ бригадын 60-дохи арми, 1-дэхи Украинска фронт.

5. Быков  Егор Иванович – 39-дэхи  гвардейскэ стрелково полк 13-дахи гвардейскэ Полтавска дивизи.

 Энэ х\нэй баатаршалгые х\ндэлэн, 1966 ондо х\шёё бодхоогдожо, тэндэ фашистнуудаар тэмсэжэ, дайнда унаhан 60 нютагаархидай нэрэн\\д hиилэгдэhэн юм. Хэндэ, хаана х\шёё табигдааб, авторынь хэн бэ?

Харюу: Борсоевой В.Б. нэрэ \ни удаан Баяндай аймагай совхоз «Памяти Борсоева» абажа ябаhан юм. 

Баяндай  аймагай Байша гэжэ В.Б. Борсоевой т\рэhэн тоонто нютагта 1966 ондо х\шёё бодхоогдобо, тэндэ фашистнуудаар тэмсэжэ, дайнда унаhан 60 нютагаархидай нэрэн\\д hиилэгдэhэн юм. Энэ х\шёёгэй автор - суута скульптор Александр Тимин. «Электромашина» заводто комсомолшуул м\нгэ абанг\й б\тээhэн юм.

 Дайнай \едэ энэ х\н фашистнуудай хоер пехота ба хоер самоледуудые гансаараа хюдаhан юм. Тэрэниие хоер дахин Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэдэ зууршалhан, з\гёёр энэ нэрэ зэргэдэ х\ртёёг\й. Хэн тухай хэлэгдэнэб?

Харюу: Етобаев Арсений Михайлович Боохоной аймагай Моголюд нютагта т\рёё. 1941 оной июниин 21-дэ Улаан Армида абтаа. Дайнай \едэ ехэ баатаршалга гаргаhан  х\н. Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэдэ хоер дахин зууршалhан аад,  з\гёёр   энэ нэрэ  зэргэдэ х\ртёёг\й.

1941 оной сентябрь hарада Волховско фронтын 270-дахи  запасной полкдо ерээ. 1942 оной апрель hарада стрелково взводой командир болобо, май hарада-стрелково ротын командир. 1942 оной октябрь hарада дайсадай 135 сэрэгшэдые ба 14 офицерн\\дые хюдажа, Ленинэй орденоор шагнагдаба. 1943-дахи он х\рэтэр дайсадай 356 солдадуудые ба 2 самоледуудые хюдаhан гээшэ.

1943 оной январь hарада ехээр шархатаба. Частьдаа 1944-дэхи ондо  ерэбэ.  1945-дахи ондо  дайнhаа бусаба. 

1978-дахи онhоо эхилжэ,  Тульска областиин Донской хотодо ажаhуудаг байгаа. 1987 ондо наhаа бараба.

М\нёё \едэ Етобаев Арсений Михайловичта Советскэ Союзай Геройн нэрэ   \гэхэ гэжэ ехэ х\дэлмэри хэгдэжэ байна.

 Эсэгэ Ороноо хамгаалгын дайнда энэ баатаршалга зургаан зуугаад сэрэгшэд гаргаhан юм. Манай нютагай герой хоер дахин энэ баатаршалга дабтаhан. Хэн бэ? Дайшалхы эпизод тухайнь бэшэгты.

Харюу: Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай \едэ зургаан зуугаад сэрэгшэдэй гаргаhан баатарщалга-воздушна таранууд. Энэ баатаршалга хоер дахин летчик-истребитель Кузнецов Иннокентий Васильевич дабтаhан юм.

Кузнецов И.В. 1914 оной декабрь hарада Алайрай аймагай Думы гэhэн нютагта т\рэhэн юм  (м\нёё энэ нютаг Н\хэд гэжэ нэрэмжэтэй). 

1941 онhоо Кузнецов И.В. 129-дэхи истребительнэ авиационно полкдо, 1945-дахи он х\рэтэр – 180-дахи ИАП-до 30-дахи  Гвардейскэ истребительнэ авиационно полкдо алба хэбэ. Дайгаа Берлиндэ д\\ргэбэ.

«1945 оной апрель hарада 30-дахи Гвардейскэ авиаполкын орлогшо Кузнецов И.В. Одер м\рэнэй переправые манай сэрэгшэдэй д\\ргэхые хамалсаха даабаритай д\рбэн «Аэрокобр» самоледуудай ахалагшаар ниидэбэ ха. Штернберк хото дээг\\р ниидэжэ   ябаад, 12 дайсадай FW-190 истребительн\\дые ажаглаба. Тулалдаан эхилбэ. Хоер «Фоккер»    урдахи самоледыень буудажа эхилхыень Кузнецов хараба. Н\хэрёё маневр хэжэ хамгаалха ба дайсанай самолет шагайжа буудаха саг \гы байhан дээрэhээ Кузнецов И.В. таран хэхэ гэжэ шиидэбэ. «Фоккер» самолет газарта унаба. Манай сэрэгшэ ёёрынгёё самолет фронтын лини х\рэтэр тушаажа, теэд газар дээрэ hуулгаба.

Кузнецов И.В. ганса 1991 ондо Советскэ Союзай Геройн нэрэдэ х\ртэhэн юм.                                                         

 Нютагай хэдэн геройнуудта наhа бараhанай h\\лээрнь Советскэ Союзай Геройнуудай нэрэ зэргэн\\д олгогдооб, хаана тэдэнэр х\дёёл\\- лэгдэhэн байнаб?

Харюу: Нютагай гурбан геройнуудта наhа бараhанай h\\лээрнь Советскэ Союзай Геройнуудай нэрэ зэргэн\\д олгогдобо:

1) Борсоев Владимир Бузинаевич. СССР-эй Верховно Соведэй Указ 1965 оной майн 6. Борсоев В.Б. Львов хотодо Алдарай г\-бээдэ х\дёё-   л\\лэгдээ юм.

2) Быков Егор Иванович. СССР-эй Верховно Соведэй Указ 1945 оной апрелиин 10. Быков Е.И. Германиин тала дайдада Линден нютагта х\- дёёл\\лэгдээ hэн (м\нёё \едэ Польшиин газар).

3) Чумаков Андрей Петрович. СССР-эй Верховно Соведэй Указ 1945 оной мартын 24. Чумаков А.П. Литвагай Марьямпольско уездын Синтаутай hууринда х\дёёл\\- лэгдээ.

Оhын аймагай Бэлшэрэй дунда

hургуулиин 7-дохи классай hурагша

Зоя Хартанова бэлдэбэ