Елизавета Борголова

Х\н б\хэндэ ёёрын тоонто нютаг бии ха юм. Минии тоонто нютаг хадаа Баяндайн аймагай Хиней гэжэ нютаг болоно.

Хэзээдэ ехэ тосхон м\нёё сагта бага боложо, хаягдаhан, орхигдоhон hуурин болобо. Урданай эндэ 70-80 \рхэ байгаа, м\нёё болоходо 15 айл б\лэ ажаhууна, \шёё 10-аад гэрн\\д хооhон, хосоржо байна. Иимэ байдал гансал минии тоонтые дайраа бэшэ, \шёё хэдышье олон х\дёё нютагууд hаланхай гэжэ мэдэбэшье, hанаха хараха б\реэ зосоомни муу боложо, шаналан бодожо байдагби…

Шэнэ жэлнай ерэжэ, Сагаа hарамнай ойртобо гээшэ. Теэд м\нёё Сагаалганай болохо дэргэндэ урданай еhо заншалнуудаа hэргээхэ, баримталха \едэ б\хы буряад яhатамнай бодомжолжо, хайшан гэжэ залуу \етэндёё, ургажа байhан \хиб\\дтээ мэдэhэнээ, hанаhанаа ойлгуулха, дамжуулха бэлэйбди гэжэ ш\\хэ ш\\бэрлэхэ еhотой.

Ёёрынгёё бага наhаяа hанаад \зэхэдэ, намарай сагай ерэхэдэ нютагаархиднай бултадаа ехэ бэлэдхэл т\хеэрдэг hэн. Тэрэмнай Бохрооб угталга байhым г\, али Сагаалган байhым г\, б\ мэдэе, харин «Шэнэ жэлнай ерэхэнь, Шэнэ жэлээ hайнаар угтахаяа бэлдэе» гэжэ эжымнай хэлэгшэ бэлэй. Теэд шэнэ хубсаhа оехо маанадтаа, юундэб гэхэдэ иигэжэ хэлэхэ байгаа: « Муу муухай юумэн хуушан жэлдээ \лэг. Шэнэ хубсаhа \мдэхэдёё, х\н арюун, сэбэр болодог, зосоохи hанаан сэдьхэлшье арюун болохо еhотой», – гэжэ. Шэнэ жэлэй дэргэдэ шэнээр бэлдэгдэhэн амтатай эдеэн\\дээ гаргаха, табиха: \\сын мяханай, h\нэй з\йлн\\дые, амтатай хоншуушан шаангияа, хёёр\\лhэн зёёхэйгёёр т\рхигдэhэн хатаамалаа (бидэ эндэ «хатааса» гэжэ нэрлэдэгбди). Бидэ \хиб\\д, ехэ баяртайнууд, х\леэжэ ядагша hэмди.

Yглёё болоходо, х\ршэтэн орожо ерээд, hониноо хэлсэхэ, адуу мал тухайгаа зугаа дэлгэхэ, \ри х\\гэдэйнгёё х\гжэлтэ, амжалтанууд тухай хёёрэлдэгшэ hэн. Теэд шэнэ жэлэй сайгаа ууха, тогооной архи байгаа hаань, хундагануудаараа андалдаха; ямар жэл болохоор хараалагданаб даа гэжэ айладхаха байгаа. Yндэр наhатайшуул ямар нэгэ з\\дэ хараhанаа тайлбарилхадань, шагнаашад ехэнхидээ з\бшёёлэгшэ ха: аха заха х\нэй урда арсаха гэжэ оройдоол байгааг\й, ото хоригдохо байгаа бшуу. Энэ hургаал заабарииие залуу зон багаhаа хадуужа абанхай байгаа юм.

Минии м\нёё hанахада, hара жэлн\\дээ гэртэхиднай буряадаар нэрлэдэг hэн. Жэшээлхэдэ, буга гэжэ декабрь hараяа, хуса гэжэ январь hараяа нэрлэхэ. Yшёё тиихэдэ М\шэн жэл гэжэ байгаа. М\нёё hанахада, тэрэмнай Бишэн (али ондоогоор нэрлээ hаа, «*армагшан») болоно г\ даа. *\\лээр, багшалжа байхадаа, суута \льгэршэн Папа Тушемиловай 12 жэлэй модон дээрэ зураатай литэ – календарь зохеолгыень харахадаа, ехэ hонирхожо \зёё бэлэйб. Тэрээн соо, \нэхёёрёёшье, 11 ан амитадай хоорондо м\шэдэй зураг байба. «Певец земли бурятской» гэжэ Р.А. Шерхунаевай ном соо тодоор бэшээтэй). Тиихэдэ ойлгоо hэм: эжымни, нээрээшье, з\б жэлн\\дые ёёрынхеэрээ нэрлэдэг байгаа гэжэ. Нэгэтэ хэлэhыень hананаб: «М\шэн ел оробо. М\шэн елдэ м\шхэлдэжэ, Хулгана елдэ худхалдаха, Гахай елдэ гасалдаха, Yхэр елдэ \нэн тогтоол болохо» гэжэ урайнай хэлсэгшэ hэн», – гэжэ дабхар, ёёрынгёё ээлжээндэ мэд\\лhыень.

Сагаалган гэжэ hайндэрнай нэгэ сагта хоригдоод байхадаа г\, али ямар ушарhаа боложо, \нгэргэгдэхэеэ болиhые м\нёё сагта хэншье хэлэхэг\й. Юундэшьеб даа манай hургуулида hуража байхада, нэгэтэшье энэ ехэ hайндэр тэмдэглэгдээг\й.

Аяар h\\лдэ Загатын дунда hургуулида багшалжа байхадам, б\хы аймагаймнай hургуулинуудта захиралта ерэжэ, т\р\\шынхиеэ 1990 ондо Сагаалганиие тэмдэглэжэ, Сагаан Морин жэл угтаа hэмди.

Тэрэ жэлдэ аймагайнгаа соелой байшан соо Сагаан hарын найр нааданда хабаадажа, б\хы hургуулинуудай багшанар бэлиг шадабаряа харуулаа бэлэй. Би тиихэдэ Будамшуу ба х\тэлбэрилэгшэ боложо, бэлэдхэhэн концертнэ программаяа \нгэргёё hэм. Тэрээнhээ хойшо жэл б\ри hургуулидамнай Сагаалганай hайндэрн\\дтэ зорюулагдажа, зугаа нааданай элдэбын конкурснууд, хэшээлн\\д \нгэргэгдэхэ болоо ха.

Энэ елдэ гал улаан Тахяа жэлээ угтахаяа бэлэдхэлн\\дые hургуулида ба соелой байшанда ябуулжа байнад. Энэ ажаябуулгада би баhа хабаатайб.

Т\гэсхэлэй \едэ «Усть-Ордын \нэн» газетынгээ уншагшадта Сагаа hарын баяр х\ргэн,

Хабарай хара hалхинда г\,

Зунай галдама халуунда г\,

Намарай саhа бороодо г\,

Yбэлэй янгинама х\йтэндэ г\,

Хододоо элбэг эдеэтэй,

Хани н\хэдтэй, эл\\р энхэ,

золтой зугаатай ябахыень х\сэнэб!

Елизавета Борголова, Баяндайн аймагай

Загата тосхон