Чингис Богдо Хаанай засагта ерэхэдээ урда тээ жэлдэ монголшууд хабар, намар - хоер удаа сагаалжа байба. 1204 ондо улаан хулгана жэлдэ сагаан эдеэнэй дэлгэрэн, т\л малай т\лжэжэ байhан хабарай эхин hарада Ехэ Монгол Уласые тогтооhон ушараар б\хы монгол туургатанай агууехэ баярай \дэр боло- hон байна. Тэрэ гэhэнhээ хойшо \бэлэй \нгэржэ байхада сагаалнабди.

1. Эгээн голынь гэхэдэ, сагаалганаа г\н сэдьхэлhээ х\ндэлжэ угтаха, тэмдэглэхэ еhотой юм. Б\т\\гэй \дэр гэрээ сэбэрлээд, тахилаа hэргээгээд, бурхандаа зула бадараагаарайгты. Эдеэнэй дээжэ урдань табяарайгты. Бурхандаа м\ргэжэ, н\гэлёё наманшалхадаа, hунажа м\ргэжэ болодог. Б\т\\ \дэшэ дасанда д\гж\\бэ галдадаг гээшэ.

2. Гэр б\лёёрёё архи уунг\йгёёр, амтатай эдеэгээ эдижэ, найр х\гжэлтэтэйгёёр хёёрэлдэжэ, хэр\\л шууяа гаргахаг\й. Энхэ тайбан амгалан байдалаар гэрээ hайхан уур амисхалтай болгохо хэрэгтэй.

3. Х\н т\рэлтэнэй амидаралда дуталдажа болохог\й гал гуламта м\н. Тиимэhээ ёёрынгёё сэбэр арюун сэдьхэлые галтай адлидхажа, галайнгаа бурханда эдеэнэй дээжэ, h\,тоhо даадхан зальбарха хэрэгтэй. Хэтэ эг\\ридэ унтаршаг\й гал д\лэн мэтэ ажал, амидаралаа бадараан х\гжёёхэ тухай \реэл тогтоохо.

4. Шэнын нэгэнэй \г- лёёг\\р эртэ \\рээр бодожо, газаа гаража, тэнгэриин шарайе адаглаарайгты, холые хараарайгты. Ёёрынгёё hайн з\г мэдэжэ, ябагааршье, мореоршье, машинааршье тэрэ з\г руугаа гараад, монгол литэдэ заагдаhан з\гёёр гэртээ эрьежэ ерэхэ. Иихэдээ ороhон жэлэйнгээ hайн з\гые тогтообо гээшэт. Заал hаа шэнэ хубсаhа \мдэжэ гараха хэрэгтэй. Энэ хадаа хии мориео hэргээхэ гэhэн удхатай. Жэлэй эхин \дэртэ гарахадаа, энэ жэлдээ б\хы ушар ябадалтнай б\тэмжэтэй, урагшатай, \бшэн зоболонг\й, энхэ амгалан байхат, гэнтын ушар тохеолдохог\й.

5. Шэнын хоерой \дэр \хиб\\д сагаалжа эхилхэ. М\н ехэш\\лшье золгоод\й, х\ндэтэй зонуудаа золгожо, \етэн н\хэдёёрёё сагаалжа гарадаг юм. Хоерhоо д\рбэн шэнэ болотор залуушуул сагаалдаг юм hэн. Орохо еhотой айлдаа сагаалжа, уулзаха еhотой зоноо золгожо, ханилха х\сэлтэй х\нтэеэ танилсадаг. Табан шэнэhээ хойшо наhатайшуул с\лёётэйгёёр хоног табижа байгаад, амяараа сагаалдаг. Сагаалнаб гээд, энээнhээ боложо, ажалаа hаатуулжа болохог\й. Ээлжэлэн сагаалжа, архи хэмhээ \л\\ уужа болохог\й.

6. Шэнын нэгэнhээ 30 болотор айл аймагаараа оролсожо, гаралсажа байдаг. *айхан эдеэ хоолоо эдижэ, н\хэрлэжэ хамтарха. Энэ hара соо х\н б\хэн мэндэ амараа асуулсажа гар холболсон золголсоно. Баяр дурасхаалай hара ха юм даа.

7. Сагаан hарада hурган х\м\\ж\\лхэ удхатай з\йл б\риин наадан болодог. Шагай нааданhаа эхилээд, таабари, т\\хэ хэлэлсэхэ, еохор наада хатарха, дуугаа дуулалдаха. Наhатайшуул \хиб\\дтэ асуудалнуудые табидаг. Уг гарбалыень тоолуулдаг, нагасыень хэл\\лдэг, нютаг уhыень, отог омогыень мэд\\лдэг. Энэ хадаа уг гарбалаа мартахаг\йн hургаал болоно. Наhатайшуул золгоhон эдирш\\лдэ \реэлэй hайхан \гэн\\дые хайрлажа, бэлэг сэлэгээ баридаг. Сагаан hара гээшэмнай hайн hайханай бэлэгтэй, дэмбэрэлтэй hара м\н. Х\ндэ еhын hара. Хани н\хэсэлэй hара. Х\м\\жэлэй hара. Ажахын жэлэй hуури табиха hара.