Мэргэн з\бшэл

Сай гээшэ буряад-монгол угсаатанай нангин ундан гэбэл, алдууг\й. Сай бэлдэхэ, шанаха, ууха гээшэ еhотойл ажаhуудалай соелой нэгэ ехэ эрдэм байгаа. Буряад арад аяга сайгаар х\н зониие угтадаг, аян замдань \дэшэдэг hэн. Тиихэдээ \реэлэй hайхан \гэн\\дые хэлэдэг байгаа. Сай бэлэг барихадаа, эгээл сэнтэй бэлэг гэжэ тоологдодог hэн.

Сайгаар баригдаhан хорео

 Урдын сагта хабтагар сайгаар гэгээн т\рэлтэнэй ябаhан харгы б\рхёёдэг байгаа. Монгол ошоходоо, С\хэ-Баатар хотын д\тэхэнэ Эж-модо гэжэ нангин ш\тёёнэй газар бии юм. Тэндэ ургажа байhан мододые олон хадагаар ореожорхиhон байдаг. Гараараа модо баряад хадагуудые х\дэлгэн, х\сэhэн hанал тухай шэбэнэхэдэшни, тэрэшни б\тэхэ гэдэг. Эжы – модонуудые    тойроод, тэбхэр хатуу ногоон сайгаар х\реэ баряатай. Би д\тэлхэдёё, юрэ модоор бариhан х\реэ гэжэ hанаад, адаглажа харахадамни, ногоон сайнуудаар дабхарлан баригдаhан байгаа. Тэрэ ногоон сай м\нёё \еын сай шэнги бэшэ, харин манай багада Грузиhаа асарhан гонзод гэhэн ногоон сайнууд байгаа hэн. Иигэжэ нангин ш\тёёнэй газарта сайгаар бариhан х\реэ хаража, ямар ехэ сай гээшэб, хэды олон зон эндэ ерэжэ, ш\тэн h\зэглэжэ м\ргэнэ гээшэб гэжэ бахархан хараа бэлэйб.

Аягалха тусхай еhо гурим

 Сай аягалха тусхай гуримтай байгаа, тэрээндэ басагадые балшар бага наhанhаань hургадаг байгаа бшуу. Сай гээшэ нара з\б эрьелдэжэ байhан мэтээр аягалхадаа, дундань хонхойгоод (воронко) гараhан мэтээр аягалха. Д\\рэтэр аягалдагг\й, аягын захаhаа нэгэ   ороhоной  хэмж\\рэй зай \лёёдэг байгаа. Энэ хэмжээнhээ дээшэ г\, али доошонь аягалхада, аяг\й, гажа буруу гэжэ тоологдодог. Сай   пиала руу аягалагдаад, айлшанда барюулагдаха, \гы гэбэл, айлшанай урда табиха. Б\hэтэй х\ндэ сай баруун гараараа баридаг, харин эхэнэр х\ндэ з\\н гараараа баридаг ехэ hонии заншал байгаа. Энэнь хадаа тусхай х\ндэлэлэй тэмдэг гээшэ. Сай уухадаа, аягаяа-пиалаяа табан хургаараа баряад, хургануудаа дулаасуулдаг, тэрээнhээнь б\хы бэе руу дулаан элшэ х\сэ тарадаг ха юм. Пиала аяга хуhан модоной \ндэhёёр дархалдаг, байгаалиин табиhан угалзануудыень зохеожо, тусхай будагаар шэрдэдэг,  \рэдэг байгаа. М\н м\нгэ, алтаар гоеодог hэн. Маани уншажа арюудхадаг hэн. Сай эхэнэр х\н бэлдэдэг, шанадаг байгаа. Сайн б\ридэл ямар шанартайб, хэды h\ хэнэб, тэрээнhээ дулдыдажа, амтаниинь илгардаг hэн. Сай шанахадаа, тогоон соогоо оло дахи худхахадань, сайн амтан hайжарна гэлсэдэг. Сайгаа оло дахин hамаржа худхахадаа, Арьяа Баала бурхандаа зальбаржа, «Ум маани бадмай хум» гэжэ маани уншадаг байгаа. Тиихэдэнь сай арюудхагдажа, элшэ х\сэ \гэдэг юм. Yшёё hонин юумэн гэхэдэ, Буряад ороной аймаг, нютаг б\хэн ондо ондоогоор сайгаа шанадаг байгаа. Зарим аймагуудта сай руугаа мяхашье хэдэг hэн. Ахын аймагта ешмээн талха \хэрэй дотор ёёхэндэ шараад, h\тэй сай руу нэмэдэг байгаа. Иимэ сай \дхэн болотор бусалгадаг, зарим ушарта сай   хааша шэнги \дхэрдэг байгаа. Иимэ сай уухадаа, эдеэ эдиhэн мэтэ садхалан ха юм. Yхиб\\гээ т\рёёд байхадамни, минии хадам эжы - Ханда Жалсановна намда зутараантай  сай  уулгахадань, h\мни \дхэн болодог  hэн. Элбэгээр гаража,  \хиб\\гээ садхааха, тэрэмни энхэ эл\\р, шамбай шанга, тобир бэетэй болодог hэн. Зутараан  сай  юун  гээшэб  гэжэ тиихэдэ ойлгоод, h\\лдэнь ёёрёёшье шанадаг бэлэйб. Opooho нюдёёд, талхан болгоод, тэрэнээ хуураад, h\тэй сай руу хээд, бусалгадаг hэн хаш. Одоо амтатай, садхалан сай бэлэй. М\нёё сагта тиимэ сай уугаа haa, гоел hэн хадаа, теэд  м\нёё х\н зутараантай сай шанадаг ха г\?

Д. ДАМДИНОВ

«Уншаха, ярилдаха, бэшэхэ» номhоо