«Аполлон Шадаевай аялгань онсохон»

*айханиие бэдэржэ, hалд hууба

Аполлон Иннокентьевич «Би таанадтаа нэгэ онтохо хэлээд  \гэh\\» гэбэ:

«Нэгэ з\гёёрг\й \зэсхэлэн hайхан эхэнэр байгаа гэхэ. Шарайнь хадаа \ндэгэн мэтэ, уралынь хадаа нимгэн торгон, \hэниинь хадаа елэн хара, нидхэнь хадаа булган хара, нюдэниинь хадаа мойhон хара...

– Яаhан баран хара юм теэ, – гэжэ Сергей Петрович хабшуулаадхина.

– Шамда али шара юумэ хэрэгтэй г\? Маа, бари, – гээд Шадаев \ргэлжэл\\лнэ:

...Yhэниинь хадаа хушан шара, нидхэнь хадаа \нэгэн шара, нюдэниинь хадаа нэрhэн х\хэ, шарайнь хадаа урхин шара шолмо болог лэ.

Тэрэ эхэнэр \лёё hайханhаа гадна, \шёё сэсэн тоотой hэн ха. Тэрэ нютагтань баянсар, ноенсор, бараг сэнсэгэр, т\нэн – манан \гэтэй, т\ргэн т\нтэгэр нэгэ залуурга х\б\\н ажаhуудаг байба. Гансал шэг шарайгаар ехэ муухай hэн ха. «*амгамни болыш», – гэбэ. Холшор эхэнэр хорхогод гээд хойшо-урагшаг\й арсажархиба. Тиихэдэнь хороо бусалаад, шарайда hайханш hаа, шал шабаал тэнэг хуряаха тэрээндэ оложо \гэхэ гэжэ бодобо.

Нэгэтэ З\лхэ ехэ м\рэн дээг\\р ябатарнь, yha руу хаража унаhан модон дээрэ нэгэ х\н hуугаад, тэрэнээ хюрёёдэжэ байба. Харан гэхэдэ, модониинь таhа хюрёёдэгдэн, модонтоео, хюрёётэеэ, бэетэеэ унашахадаа тулаад байба ха. Тэрэ х\ниие харахадань, нюур шарайда угаа hайхан, эмдэг зэмдэгг\й, бар х\шэтэй амитан байшаба.

«Эй, ши! Yхэхэшни гээшэл, наашаа гаража ерыш», – гэхэдэнь, хахархай удархай хубсаhа хунартай х\н арзайтараа энеэhээр гаража ерэбэ «Би шамайе \глёёдэртэшни баяжуулхаб. hамга абаха hанаатай г\ш?» гэхэдэнь, тэрэнь баярлаhандаа альгаа ташажа, астаганан дэбхэржэ оробо. «Зай, тиигэбэл, хоюулаа ябая», – гээд, тэрэ тэнэгээ гэртээ асаржа, гое гэгшын хубсаhа \мэдх\\лээд харан гэхэдэнь, тэрэнь наhан соогоо нааршаажа баймаар hайхан х\н болошобо.

«Нэгэ з\гёёрг\й \зэсхэлэн hайхан эхэнэртэй шамайе танилсуулхам. Ороhоор иигээд дохихош, иигээд мэндэ сайханаа мэд\\лхэш, иигээд \гэ х\\рээ хэлэхэш», – гэжэ байгаад зааба. Манай х\б\\н заалгаhан еhоороо, тон сэсэн ухаатай янзатайгаар хёёрэлдэжэ оробо. *\\лээрнь, м\нёёхи эхэнэр \ни х\леэлгээг\й, барюубшаг\йгёёр эбд\\сэн, «Айл болое», – гэбэ. Тиигээд лэ, т\рэ наранай еhо гурим \нгэргэбэ.

Хоюулаа \бгэ hамган хоер нэгэтэ худалдаа наймаанай газар ошохо гэжэ гарабад. Ошожо ябатараа, олон h\рэг \хэр малай бэлшэжэ ябаhан зураг харажархеод, уйгарг\й баярлан, оодорон собхорон г\йжэ ошоод, гараараа арбагайдан, «hаа... hэш...» гэжэ хашхаран байба. Тиихэдэнь hамганайнь ойндо hэгээ орожо захалба:

«Ээ, энэшни \хэр адуулаашан хаям даа... Муухай аад, сэсэн х\б\\ндэ мэхэл\\лбэ хардуулба хаямбиб!» – гэжэ \hэеэ зулгаан, \бдэгёё нугалан, «салдаган б\хёёрёё саhан дээрэ hуушаба» гээ.

«Самолет»

Аполлон Шадаевай найруулан зохеоhон энэ дуун «Шэнэ дуунууд» гэжэ гаршаглагдаhан, 1936 ондо Буряад-Монголой г\рэнэй хэблэлээр гаргагдаhан согсолбори соо толилогдоо hэн. Б\ри тусгаар ехэ тараhан. Б\хы Буряад соо бага ехэг\й, ород буряадг\й дуулагдаhан «Самолет» гэжэ дууниинь б\ри эртэшэг\\р, 1934-35 онуудаар найруулагдаhан байгаа. З\гёёр аялга х\гжэмыень арадай аялгануудhаа удхалан, ёёрёё тааруулhаниинь мэдээжэ:

Шуур-шуур дуутай,

Шубуун шэнги далитай,

Дуутай, суутай

СССР-эй самолет.

Т\ргэн бушуу ябадалтай,

Т\мэн зондоо гайхалтай,

Дуутай, суутай

СССР-эй самолет.

Сэнхир сэгээн агаарта

Сэбэр hайхаар элинхэй,

Дуутай, суутай

СССР-эй самолет.

Тунгалаг сэгээн агаарта

Тобшо мэтэ шууянхай,

Дуутай, суутай

СССР-эй самолет.

Анис гэхэ хоорондо

Алас саана ошонхой,

Дуутай, суутай

СССР-эй самолет.

Херхо шангаар шэртэнхэй,

Хилэ граница хамгаалдаг,

Дуутай, суутай

СССР-эй самолет.

Yшёё тиихэдэ «Майн нэгэн» болоод, бусадшье дуу, ш\лэг\\дтэй юм hэн. Харин эдэниие А.Шадаев зохеогоо гэжэ \сёёхэн х\н мэдэдэг.

Хэлэ бэшэгэй эрдэмэй дид-доктор

М.М. ХАМГУШКЕЕВАГАЙ

«З\\дэн гэхээр хуби заяан» гэhэн статьяhаа