Т\рэл хэлэнэй асуудалнууд хэлсэгдэбэ

Байгша оной ноябриин 10-да Эрх\\гэй г\рэнэй университедэй хэлэ бэшэгэй, хари хэлэн\\дэй ба медиакоммуникациин дээдэ hургуулида «З\\н Сибириин уг hууриин \сёён тоото арадуудай хэлэн\\дэй ба \ндэhэтэнэй соелой олон янза» гэhэн Б\хэроссиин эрдэм практическа конференци \нгэрёё. Конференци Сибириин федеральна университедтэй сугтаа г\рэнэй грантын тэдхэмжэтэй \нгэргэгдэбэ. Энэ хэмжээ ябуулга холимол формат соо болоо.

Конференцидэ Россиин элдэб нютаг можонуудай: Хальмагай, Красноярскын, Тывагай, Саха-Яхадай, Эрх\\гэй, Улаан-Yдын, Шэтын, Эрх\\ можын Нижнеудинскын аймагай, Буряад Республикын Ахын аймагай эрдэмтэд, шэнжэлэгшэд хабаадаа. Хамтадаа д\шэ гаран хабаадагшад элидхэлн\\дтэеэ танилсуулаа.

Конференциин нээлгэндэ хабаадагшадые Эрх\\гэй г\рэнэй университедэй эрдэм ухаанай ба уласхоорондын ажаябуулгын проректор Константин Григоричев, хэлэ бэшэгэй, хари хэлэн\\дэй ба медиакоммуникациин институдэй дарга Марина Ташлыкова, Сибириин федеральна университедэй залуушуулай политикын проректор Екатерина Сидоренко амаршалаа. Гадна Хальмагай г\рэнэй университедэй уласхоорондын харилсаанай проректор Владимир Имеевэй амаршалга соносхогдоо. Конференцидэ хабаадагшадые Буряад Республикын Ахын аймагай hурагшад онлайн формадаар hоед хэлэн дээрэ халуунаар амаршалгын \гэн\\дые хэлээ.

Эрх\\гэй г\рэнэй университедэй буряад хэлэ бэшэгэй танхимые даагша Елена Шаракшиновагай элидхэл соо Хойто з\гэй, Сибириин, Алас Дурнын уг hууриин \сёён тоото арадуудые г\рэнэй дэмжэhэн политикые \ргэлжэл\\лhэн ба энээндэ таараhан эрдэм ухаанай хэмжээ ябуулгын  \\ргэдэ анхарал табигдаа.

Конференциин х\дэлмэриин т\р\\шын \дэр хэрэг б\тээсэтэй, hонирхолтой хэлсээн эхилжэ, уг hууриин \сёён тоото арадуудта хабаатай шухала асуудалнууд табигдаа гэжэ тэмдэглэхээр. Ехэнхи табигдаhан асуудалнууд Эрх\\ можын Нижнеудинскэ аймагта ажаhуудаг тофаларнуудай (карагас гээд ёёрын нэрэтэй байhан арад), Тывада – тоджи ба Буряад Республикын Ахын аймагта – сойодуудай (hоедууд) т\\хэдэ, хэлэнэй, соелой, еhо заншалнуудай сахилгада, ерээд\й сагта  хабаатай байгаа.

Сибириин федеральна университедэй залуушуулай хэрэг\\дэй асуудалнуудаар проректор Екатерина Сидоренко уг hууриин \сёён тоото арадуудай хэлэнэй ба угай баялигай х\гжэлтэдэ ба сахилгада гэгээрэлгын оршон байдалай цифровизациин ямар арганууд туhа хэжэ шадахаб гэжэ элидхэлдээ тон тодорхойгоор хёёрэжэ \гёё. Тэрээнтэй суг ерэhэн Сибириин федеральна университедэй глобалистикын ба геополитикын кафедрын доцент Мария Козлова уг hууриин \сёён тоото арадуудай оюутадта ямар туhа хэхэ арганууд байнаб гэжэ тодорхойлоо.

Россиин эрдэмэй академиин Сибириин таhагай монгол арадууд, буддын шажан болон Т\бэд  орониие шэнжэлэлгын х\реэлэнэй хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор Бабасан Цыренов Буряад Республикын хуули гаргалга тухай тобшо мэдээсэл хэхэдээ, уг hууриин  \сёён  тоото  арадуудай  хэлэн\\дэй хуули еhоной асуудалнуудые тэмдэглэн харуулаа.

«В.И. Рассадин ба тофалар хэлэнэй уран зурагтай толи» гэhэн элидхэлээрээ мэдээжэ эрдэмтэн Валентин Иванович Рассадинай хани н\хэр, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор Светлана Трофимова шагнагшадай анхарал татаа. Тофаларнуудай заншалта ажабайдалай сахилгын асуудалнуудтай т\\хын эрдэмэй кандидат Лариса Мельникова танилсуулаа.

Тывагай г\рэнэй университедэй хэлэ бэшэгэй факультедэй декан Надежда Сувандии Нижнеудинскын аймагай Алыгджер тосхондо х\дэлдэг этнокультурна т\бэй жэшээ дээрэ тофаларнуудай хэлэнэй ба соелой баялиг яагаад сахигданаб гэhэн асуудалнуудые тодорхойгоор элидхэл соогоо табижа хёёрёё. М\н Тывагай университедэй доцент, т\\хын эрдэмэй кандидат Елена Айыжы монголой цаатануудай б\лын еhо заншалнууд тухай хёёрёё.

Сойодуудай м\нёё \еын байдал ба ерээд\й тухай Ахын аймагай Орлигой hургуулиин директорой орлогшо Алексей Папаев ёёрынгёё элидхэл дэлгээгээ.

Яхадай эрдэм ухаанай т\бэй эрдэмтэн, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор Иннокентий Новгородов «Яхад-буряад-эвенк холбоонууд: хоер лексическэ зэргэс\\лгэ» гэhэн элидхэл хээ.

Буряадай г\рэнэй университедэй т\лёёлэгшэд, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор Ирина Булгутова м\нёё \еын буряад уран зохеол тухай, Владимир Гармаевай «Копачи. В низовьях родовой реки» романай этнокультурна код тухай хёёрэхэдёё, эвенкн\\дэй байдалые мифологиин талаhаа тон зохидоор ш\\мжэлэл хээ, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат Лариса Халхарова «Россиин Федерациин арадуудай уран зохеол» гэhэн курс соо Сибириин арадуудай соелые ба еhо заншалнуудые \зэлгэ тухай хёёрёё.

М\н Эрх\\гэй г\рэнэй университедэй буряад хэлэ бэшэгэй танхимай багшанар, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор Татьяна Тагарова, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидадууд Виктория Семенова, Туяна Баларьева иимэ сэдэб\\дые дурадхаа: «*оед хэлэн ба Тывагай тоджи нютаг хэлэнэй угаараа т\рэлые тодорхойлхо асуудал», «Эхирэд буряадуудай антропонимиин эвенкизмууд», «Илья Намсараевай «*оед» гэhэн рассказ соо hоедой юртэмсэ».

Усть-Ордын Буряадай тойрогой захиргаанай \ндэhэн хэлэн\\дэй таhагай дарга Вероника Харбанова элидхэл соогоо тойрогто буряад хэлэ дэмжэлгын г\рэнэй хэмжээн\\д тухай хёёрёё.

Прибайкалиин \ндэhэн арадуудай соелой т\бэй ударидагша Александр Амагзаев Байгалай шадарай уг hууриин арадуудай хэлэнэй ба соелой сахилгада ба х\гжэлтэдэ хабаатай т\бэй ажаябуулга тухай хёёрэжэ \гёё.

Конференциин д\нг\\дээр иигэжэ тэмдэглэгдээ: З\\н Сибириин \сёён тоото арадуудай хэлэнэй болон соелой асуудалнууд  ехэ  анхарал татаhан зандаа, элид- хэлн\\дэй сэдэб\\дэй шухала удхань тон  \ндэр,  юундэб гэхэдэ дэлхэй дээрэ глобализациин \едэ арадуудай хэлэнэй ба соелой сахилгада  ба х\гжэлтэдэ эрилтэ дээшэлнэ. М\нёё сагта уг hууриин \сёён тоото арадуудай хэлэнэй ба соелой байдалые шэнжэлхын т\лёё \гы боложо байhан хэлэн\\дэй абажа ябагшадай ажаhуудаг нютаг газарнуудта экспедици \нгэргэхэ, уг hууриин \сёён тоото арадуудай (цаа- тануудай, тофаларнуудай, тоджинуудай, hоедуудай) хэлэн\\дые зэргэс\\лhэн шэнжэлгэн\\дые \ргэлжэл\\лхэ, хэлые абажа ябагшадта туhа болохо эрдэм шэнжэлэлгын ба hуралсалай методическа х\дэлмэрин\\дые хэблэхэ, олондо мэдээсэл тараадаг арга хэрэгсэлн\\дтэ эдэ арадуудай ажабайдал, еhо заншалнууд тухай материал хэблэхэ, теле-радио дамжуулгануудые харуулха, З\\н Сибириин уг hууриин   \сёён  тоото арадуудай  хэлэ заалгын  сагыень ехэдхэхэ гэхэ мэтэ.

Тиигээд Б\хэроссиин эрдэмэй конференцидэ хабаадагшадта саашанхи ажалдань амжалта, эл\\р энхые, гэр б\лэдэнь аза жаргалые х\сэе.

Туяна Баларьева