Х\н б\хэн т\рэл хэлэнтэй, т\рэhэн эхэтэй, т\рэл арадтай, т\рэhэн дайдатай. Эдэ д\рбэн з\йлн\\д таhаршаг\й холбоотой гэжэ багаhаам минии тёёдэй, баабай хоерни хэлэгшэ hэн. Т\рэл нютаг, т\рэhэн дайда…

«Газар дэлхэй дээрэ олон hайхан нютагууд бии, теэд гансал т\рэл нютагнай одон шэнги hанагдан ябана» гэжэ ородой суута багша К. Ушинский хэлэhэн байна.

Нютаг тухайгаа, айл нютагайнгаа \ндэр наhатан тухайгаа, арад зонойнгоо абари зан, еhо гурим, хани барисаан тухай эжы абаhаан, тёёдэй баабайhаан hанажа абаhанаа хёёрэхэ hанаатай х\нби.

Минии т\рэhэн нютаг Ново-Ленино гэжэ нэрэтэй. Тоонтомни Хайгай хушуун гэжэ нэрэтэй \ндэр хадын оройдо, сэбэр тунгалаг уhатай Братска водохранилищиин эрьедэ байдаг. Тэрэнэй бидэ «далай» гэжэ нэрлэнэбди. Ой тайгаараа, загаhан амитадаараа, жэмэс hархяагаараа баян, элбэг дайда. Манай нютагта залхууранг\й, ажалша х\н hаа юугээршье дутанг\й hуухаш гэжэ hананаб. Адуу малаа \дхэжэ, зёёхэй тоhотой, баян газартаа огородой эдеэгээ hуулгажа, загаhа барижа бэеэ тэжээхэ элдэб з\йлн\\д бии юм. Ой тайгадамнай ан г\рёёлшье, элдэб янзын жэмэс hархяагшье, hамар, манайхяар гооhон гэдэг hонгиношье д\\рэн. Зундаа манай нютагаархин булта байгаалиин бэлэг\\дые бэлдэжэ тугшардаг.

*айнаар амаржа шададагг\й х\н,hайнаар х\дэлдэгг\й гэжэ урданай \гэн\\д бии. Манай нютагта амархаа hанахада, амархашье газар д\\рэн. Зундаа, халуун \дэртэ, «далайн» эрьедэ багашуулшье, \ндэр наhатайшуулшье д\\рэн. Эсэтэрээ тамараад, халуун элhэн дээрэ хэбтэхэдэ ямар гое гээшэб! Yхиб\\д элдэб янзын наадануудые наадажа тугшардаг. Харлатараа наранда шарагдаад, \бэлэй х\йтэндэ эбдэнг\й байхаа оролдодог. Yбэлдёёшье бидэ «Нэгэ нарhан» гээд \ндэр эгсэ хадаhаа санаар, шаргаар hолжиржо, айлдаа м\рысёён хэжэ,\бэлэй х\йтэнhёё айнг\й байнабди. Хадын саhа трактораар арилгажа, hолжирхо газарнай ходо бэлэн байдаг. Амарха \дэртёё, воскресенидэ, манай шухала \йлсэ дээрэ hурагшадшье, багшадшье, нютагаархиин сана, шаргадаа барижа, «Нэгэ нарhанда» гарахаяа ерээд байдаг. Иимэ х\нэй эл\\р энхые сахиха, манай айлай шухала заншал гэжэ би тоолодогби. Энээн дээрэhээ манай айл аймагай ямаршье м\рысёёндэ т\р\\ hуури эзэлнэ.

Байгаалиин баянhаа \л\\ нютагай «алтан х\н\\д» т\рэhэн дэлхэйн шухала баялиг болоно. Дайнай хатуу \едэ Хуушан Новострой нютагhаа зуугаад зоригтой эрэш\\л ябаhан т\\хэтэй. Тэдэнэй хахадынь т\рэл нютагтаа тэхэрижэ ерэhэн. Тиимэhээ минии айлай сэрэгшэдг\й Эхэ оромнай иимэ хатуу дайнда илахаг\й байгаа гэжэ hананаб. Тэдэнэй тоодо минии эжын нагаса аба Стариков Спас Антонович болоно. Т\рэл т\тим\\дтэй ехэ х\ндэтэй, гэр б\лынгёё еhо заншалые hайнаар мэдэдэг, сахидаг гээшэ. Аша гушанараа тойруулан hуулгажа, дайн тухайгаа, сухаришаг\й зоригтой х\н\\д тухай ходо хёёрэжэ hуугша hэн. Би тэрэ \едэ 5-6 наhатай басаган, hайнаар шагнадагг\й байгааб гэжэ м\нёё ехэ халагладагби. Дайнhаа минии хулинсаг \бгэн ерэжэ, колхозой т\р\\лэгшээр, поспоогой даргаар х\дэлhэн.

Коллективизациин \едэ Усть-Удын районой Эрх\\гэй областиин буряадууд \мсын ажалтай байгаа.1929 ондо 7 айл нэгэдэжэ «Освобождение нацменов» гэжэ коммуна тогтоо.

1932 ондо Барлуков Филипп Романович ба Багаев Иннокентий Прокопьевич гэгшэд партиин обкомой секретарь Михей Николаевич Ербановта бэшэг бэшээ. Тэрэ бэшэгтэй колхозой hууриншадта Боохоной г\, али Алайрай аймагта ерэжэ hууриншалхые гуйhан байна. Тиихэдэнь М.Н. Ербанов харюусаhан байна: тэрэ аймагуудта г\рэнэй фонд бии, тэрэ газарнуудые ашалгахада болохо. Усть-Ордын округой бюрогой комитет з\бшёёлгэдёё иимэ болзор табиhан байна, н\\жэ ерэхэдээ булта колхоозоороо ерэхэ гэжэ. Г\рэнэй фондын газар эндэшье, баруун бэедэшье байhан.Тиихэдэ тэрээнhээ урда ерээд hууриншалhан т\рэлхидёёрёё ниилэхын тула, наашаа ерэхые з\бшёёhэн байнат.

1933 ондо т\р\\шын ажалшад малаa туужа ерээ. Т\р\\шын бригаданууд бии боложо эхилээ. Шэнэ колхозой «Нацмен» гэжэ нэрлэhэн.

Колхозой т\р\\лэгшээр Яковлев Иннокентий Ануфриевич, бригадир Шаргаев Роман Иванович, счетоводоор Доржиев Филипп Степанович ажаллаа.

Колхоз 60-аад моридтой, 70-аад \неэдтэй, 250 толгой хонидтой байгаа.

Ерэхэдээ колхозой нэгэ бригада н\\жэ ерэhэн, h\\лшын онуудта зариманиинь hёёргёё тэхэриhэн, орондонь ондоо х\н\\д н\\жэ ерэhэн, Yбэсэ, Хайгаар hууриншалаад байhан х\н\\дынь т\рэлхидёёрёё нэгэдэжэ, Новострой гэжэ нютаг бии болоhон.

Колхозоймнай ехэ баян х\дэлмэришэ х\н\\дээр, аймаг соогоо эгээ т\р\\н байhан. Ямаршье х\ндэ х\шэр ажалда дарагданг\й, т\рэhэн \ринэрёё наринаар х\м\\ж\\лжэ, х\лынь д\рёёдэ, гарынь ганзагада х\ргэхёё оролдодог hэн. Буряад арадай дуунуудаа дуулажа, еохор хатараа хатаржа, бэе бэедээ туhалсажа, нэгэ гэр б\лэ шэнги hуудаг hэн.

1965 ондо хуушан Новострой Братска ГЭС-эй уhан доро ороо. Тэрэнэй h\\лээр айлаараа шэнэ hуурида н\\жэ ерээ. Тэрээнhээ хойшо Ново-Ленино гэжэ тосхон карта дээрэ бии болоо.

1968 ондо шэнэ hургуули нээгдэжэ, шэнэ \е эхилбэ. Хоер дабхар, олон сэбэр сонхонуудтай hургуули мянгаад hурагшануудта \\дээ нээгээ. Х\ршэ айлнуудhаа, Yлеэ, Yбэсэhёё hурагшад манай hургуулида hурадаг байгаа. Тэрэ гэhээр hургуулимнай аймагай т\р\\ hургуулинуу- дай дунда м\нёё болотор байна. Булта багшанарнай бэрхэ гэжэ хэлэхэдэ алдуу болохог\й. *урагшаднайшье hургалгын талаар, спортын талааршье х\н\\дэй хойно орохог\йл даа гэжэ хэлэхээр.

Манай нютагай х\н\\д буряад хэлэеэ мартанг\й, т\рэл хэлээрээ хёёрэлдэжэ, еhо заншалаа сахижа, \ндэр наhатайшуулдаа туhалсажа, \ри х\\гэдээ х\м\\ж\\лжэ, угайнгаа т\\хэ \ргэлжэл\\лжэ байдаг юрын айл гэхээр.

Минии т\рэhэн дайда ямар гое гээшэб! « Ёёрынгёё т\рэhэн нютагаа мэдэжэ, байгаалиин баялиг ба hайханиие гамнажа ябаха танай уялга» – гэжэ минии тёёдэй хэлэгшэ hэн. Минии hанахалаар, т\рэл нютаг, нютагай ажалша арад тухай хёёрэхэдёё, би иимэ ехэ хэрэгтэ жэжэхэн туhа оруулнаб гэжэ hанаахаар лэ даа.

Татьяна Унхеева

Ново-Ленино, Оhын аймаг