Эхэрэд хаяак хаанай басагантай гэрлэhэн байгаа. Нэгэ Зонхи гэжэ х\б\\тэй. Зонхидонь 4 х\б\\н гараhан: Хэнгэлдэр, Шоно, Хэрхэлдэй, *уудаг Сагаан. Хэнгэлдэртэнь 3 х\б\\н: Хазуухай, Халюухай, Хэрхэн. Хазуухайнь 2 х\б\\дтэй: Хадаалай 7 х\б\\дтэй, нэгэ х\б\\ниинь Буура, Буурань – 8 х\б\\тэй.
Манай бёёнэр эхинтойн дурдалгадаа иигэжэ дурдадаг: Хадаалайн 7, Буурайн 8». Буурайн Хангажан гэжэ х\б\\ндэ 5 х\б\\н байгаа. Тэрэ табанhаа Хольшо х\б\\ндэ баhа 5 х\б\\н, тэдээн сооhоо нэгэниинь Хутургун. Тэрээндэ 9 х\б\\н, нэгэниинь Б\днэ.
Хойшолондоо Буурайн Хангажанай Хутурганай х\б\\шын, ашанар,гушанарынь Кудинскээр, Хаашаг, Оhо, Кудара дайдаар тараhан юм гэлдэдэг.
Манай тёё баабайнар хаа яагуур ябажа, Худайн голой толгойдо hууришаhан гээд хэлсэдэг. Эгээл hайн hайхан дайдада ёёрынгёё hуури олоhон юм. Манай дайда Эхинтээ хада уулаар, ой тайгаар б\рхёёгдэдэг. Yбгэд тёёдэйнэр иигэжэ дайдаяа магтадаг: Гушан гурбан булагтай, гурбан улаан хадамнай h\рээ – h\лдёёрёё харана – гэлсэн байжа м\ргэн hуудагбди.
Б\днэдэ 3 х\б\\тэй байгаа: Эхинтээ, Б\хэт\мэр, Хорто, нэгэ басаган Дааган.
Манай тёё баабайн нэрээр, манай гараhан тоонто нютагмнай Эхинтээ. Эхин – юумэнэй заха, тээ – з\г.
Эхинтээ 4 х\б\\тэй байгаа: З\нх\й, Хулхан, Тугнуй, Сэндээхэй.
Иигэжэ манайхид саашаа олон боложо, \дэжэ, ашатай гушатай боложо дэлгэрhэн байна.
Баяртай, урматай ажалаа барижа, агнуури, загаhа агнажа, ажаhуудалтай байhан гэлсэдэг.
Адуу малдаа hайн ногоотой бэлшээритэй газарнуудые оложо, н\\дэл хэдэг байгаа.
Манай Эхинтээн зон зундаа hайн бэлшээритэй газарта Байтагтаа н\\дэг байгаа.
Худайн голой з\\н эрьедэ Байтаг хадын хормойдо эхинтээн нажарай hуури бии.
Нажартаа май – июнь hаранууд соо адуу малаараа Байтагтаа н\\дэг hэн.
Энэ ушарынь ехэ hонирхолтой байгаа. Н\\хэhээ урид залуушуул нажарай h\рн\\дые угааха – аршаха, газаа зосоохиео, хорео – хашаагаа арилгажа, сэбэрлэжэ бэлэн болгоодог байhан. Тиимэ ажалай h\\лээр хэлсэhэн болзортоо айлаараа н\\дэл хэдэг hэн. Тэрэ \дэртёё ехэ бэлэдэхэл хэдэг бэлэй. Эжынэр тогоогоо нэрэхэ, аарсаяа шанаха, зёёхэйгёёр бёёмхэй бариха, хотируулгануудые н\\дэлэй баридаг байгаа.Эрэш\\л моридоо, тэргэ, хомуудаа бэлдэхэ. Адуу малаа тууха, хаана барисада байхаб, ямар айл т\р\\н ябахаб, \хиб\\дэй, \хиб\\дтэй тээбэри ябаха гэхэ мэтэ еhо заншалаа бариhаар н\\дэлэй \дэртэ ехэ х\хюутэй наадатайгаар н\\дэг байгаа. Ямар hайн \дэр байгша hэм. Би бага наhанайнгаа ушар б\р- т\р мэдэнэб.
Зуураа н\\дэл дундаа барандаа барисадаа байгаад, тогооной архяар дуhааха, бёёмхэй, хотируулгануудаа бэе бэедээ \гэлсэжэ, эдеэлхэ, энеэдэ зугаатай, х\хюутэй ябагша hэн.
Нажарай h\рэн\\д найман ханатай, дээшээ тобхо \hёётэй, \hёёдэн \рхи байдаг, д\рбэн тээшээ hуудалтай, д\рбэн тээнгитэй з\\н таладань амбар, хаяадань данхай, тэрээн дээрэнь тёёрсэг\\д, модон аягад – шанагад хуряалгаатай байдаг. Саашамхы амhарта нэгэ зариманда \гы байгаа. Баруун урда с\нд\\г\\д сомоотой, баруун хойто буландань бурханай юумэн\\д. Хоймор hуудалдань унтаха газарынь.
Н\\жэ ороод, х\хюутэй баяртай гэр гэртээ сайгаа уулдаха. Н\гёё \дэрынь хэн х\н газаа пеэшээндээ хилээмэеэ бариха.
Адуу малаа нэгэ ехэ шэбээ уруу хаадаг байгаа.
Байтагтаа н\\жэ ерэхэдээ адаhа малынь таргалдаг, шэнээ ородог, h\ ехээр \гэдэг байгаа. Байтагай ногоониинь хурса гэлсэдэг.
Зундаа \хиб\\дтэ гое hайхан: голдо шунгахада уhан дулаан, загаhа хахуулихада загаhаншье олон, дуран соогоо наадахаш.
Н\\жэ ерээд, Байтагай тайлаганда бэлэдэхэл хэдэг, тайлгын зар гаргаха. Байтаг хада ехэ удхатай бурханай Байра – Байтаг гэжэ нэрэтэй болоhон юм гэлсэдэг. Манай урданай ехэ удха узуур, заяанай бурхан.
Ехэ эхэ Бутан тёёдэй хаана яанашье ябахада харалдажа, \ргэлдэжэ, туhалжа, абаржа байдаг. Ехэ эхэ Бутан тёёдэйдэ дурдалга:
Ехэ эхэ Байтаг
Эльгэн ехэ Хужар
Бууман ехэ Бурхан
Буумал ехэ Хатан
Байтагай хушуун эжэн
Бутан ехэ Тёёдэй
Урдамнай хараан болоhон
*айн юумые
Толгой дээрэмнай татаhан
Муу юумые
Маанаhаа саашаа \лдэhэн.
(С.П. Балдаев» Родословные предания и легенды бурят. Из текста призывания Уладая Хахалова, улус Хандала 1955г.)
Байтагай Ехэ тайлаганда олон зон гульдадаг байгаа.Эхинтээhэээ, Бухтумуурhаа, Абхайhаа, Шиихэйн, Дарбайhаа, Хортоhоо,Айдайhаа, Гаханhаа.
Заримдаа 2 – 3 улус болоод гарадаг байгаа. Энэ тайлаганда ганса бэhэтэй х\д, \хиб\\д гарадаг. Бишыхан х\б\\ абаадаhан х\н хонеор г\, али байтаhаар тайдаг байгаа.
*айндаа 20-еод мореор, хэдэн хони – хусаар тайдаг байгаа. Yдэшэнhээ абаад, б\хэли h\ниндёё тайлгаяа б\тээдэг hэн. *\нииин сууряанда ганса х\нхинёё дуун гарагша hэн. Наранай элшээр тайлгаhан бухадай, моридой т\шэгэнёён, х\нэй ээhэг\й абяа дуулажа, гэртээ байгаашад, гэр гэрhээн гаража, ехэ баяртайгаар тайлгашанаа угтажа, т\хэреэгээ эдихэеэ суглардаг байгаа. Тиигэжэ гэр гэртээ оролдожо айлшадаа угтаха, зугаагай hайе зугаалдаг hэн.
Тайлгаа ехэ тоомтойгоор, еhотойгоор олон муу юумэ хэлсэнг\йгёёр, эбтэйгээр, аятайгаар б\тээжэ, бурхандаа м\ргёёбди гэжэ найдан ажаhуудаг байгаа.
Гараhан ехэ болоhон газар дайдамни hайхан даа! *айн даа, Хюhаран hайхан гараhан дайдамни Эхинтээ. Жэлдээ нэгэ гаража ерэхэдээ, х\хюутэй баяртай, урматай, х\сэ шэнээ ороод ябадагбди.
Минии Байтаг
Баян hайхан Байтагни
Баглаа сэсэгээр б\рхёёгдэhэн
Барандаа суутай нютагни
Yндэр hайхан Байтагни
Yнгын сэсэгээр б\рхёёгдэhэн
Yнинэй суутай нютагни
Уужам hайхан Байтагни
Урагшаа нюуртай хадамни
Ургы сэсэгээр б\рхёёгдэhэн
Уладтаа суутай нютагни.
Yргэжэ абаhан \хиб\\дшни
Yгын баяр х\ргэдэг
Хододоо Байтагаа hанахадам
Хореодхон наhанайм
Хододоо суутай нютагни.
В.М. Хамутаева
| 
