Усть-Ордын Буряадай округто социальна политикын т\р\\ шэглэлэй тоодо эрдэм гэгээрэл ородог юм. Недондо жэлэй намар округой захиргаанай \ндэhэн гэгээрэлэй болон спортын таhагууд нэгэдэhэн байна. Ямар зорилгонуудые, шэглэлн\\дые урдаа табин х\дэлмэриео ябуулнаб, тэрээн тухай таhагай дарга Чингис Жербаковтай хёёрэлдэбэбди.

– Чингис Алексеевич, округой буряад хэлэнэй байдал тухай юу хэлэхэ байнад. Энэ талаар ямар х\дэлмэри ябуулагданаб?

– Округто 111 дунда hургуулинуудай 60 -дань буряад хэлэн \зэгдэнэ. Тэдээн сооhоо амяараа предмет 49 hургуулинуудта, 11-нь факультативнаар шудалагдана. 91 т\рэлхи хэлэнэй багшанар х\дэлнэ.

2016 оной сентябрь hарада Эрх\\гэй областиин гэгээрэлэй х\гжэлтын институдай этнорегиональна кафедра буряад хэлые Эрх\\гэй областьдо заалгын концепци баталhан юм.Тэрэнэй \ндэhэн дээрэ кафедрын багшанар округой буряад хэлэнэй багшанартай хамта hуралсалай жэшээтэ программа дээрэ х\дэлмэри ябуулна. Тус hуралсалай программые абалга округой hургуулинуудта буряад хэлэ заалгын нэгэ шэнэ методическа хангалгые тогтоохо арга \гэхэ.

УОБО hуралсалай эмхин\\дтэ буряад хэлэнэй кабинед\\дтэ недондо жэл 10 презентационно хэрэгсэлн\\дые илгаhан байнабди. М\нёё жэл 7 иимэ хэрэгсэлн\\д абтахаар т\сэблэгдэнэ.

Буряад хэлэ \зэлгын асуудалаар нэгэтэ бэшэ з\блёён\\д \нгэрhэн гээшэ. Ганса \гэн\\д болгонг\й, бодото хэрэг\\дтэ орохо хэрэгтэй. Булта багшанар, мэргэжэлтэд ёёhэдынгёё дурадхалнуудые, мэд\\лэлн\\дые нэгэд\\лжэ, Правительствын хэмжээн дээрэ шиидхэхэ еhотойбди.

– Ээлжээтэ буряад хэлэнэй габшагай hара тэмдэглэгдэбэ. Энэ гаршаг юрэ hайндэр болоод лэ, н\гёё хэмжээн х\рэтэр мартагдашахаг\йн тула танай таhагта буряад хэлэ х\гжёёлгын талаар ямар ажал ябуулагдана гээшэб?

– Буряад хэлэ х\гжёёлгын асуудалаар ганса габшагай hара соо ажал б\тээхэ бэшэ, м\н \дэр б\риин ажал ябуулагдажал байха шухала. Энэ хэмжээ ябуулган заншалта боложо, модоо округой эрдэм hуралсалай эмхин\\дтэ табадахияа \нгэргэгдэнэ. Тэрэнэй дэргэдэ т\р\\ндээ зураглал, проектн\\дэй, аман зохеолой ансамбльнуудай дунда м\рысёён\\д эмхидхэгдэдэг, т\гэсхэлдэнь «Т\рэл хэлэн дээрэ хэлэнэбди» гэhэн акци \нгэрдэг байhан. М\нёё м\н лэ hураг- шадай дунда м\рысёён\\д соносхогдоhон. Тиихэдэ февралиин 21-дэ – т\рэл хэлэнэй уласхоорондын \дэр, б\хы зургаан аймагуудаар буряад хэлээр диктант т\сэблёёбди. Булта х\сэлтэйш\\л ерэжэ, з\б бэшэлгэеэ шалгаhан байна. Эрх\\гэй областиин гэгээрэлэй форумой дэргэдэ м\н лэ буряад хэлэн дээрэ тотальна диктант, т\рэл хэлэ заалгаар багшанартай д\хэриг – шэрээ \нгэргэхёёр хараалнабди.

Жэлэй ябасада буряад хэлэндэ зорюулагдаhан заншалта м\рысёён\\д болодог ааб даа. З\гёёр эдэ хэмжээ ябуулгануудые хамтадаа нэмэлтэ hуралсалай т\б, округой соелой эмхин\\дтэй \нгэргэбэл, аша туhатай байгаа гээд hанагдана. Энээн тухай hайнаар ш\\лбэри хэгдэхэ еhотой.

Жэлhээ жэлдэ нэгэ адли хэмжээн\\д бэе бэеэ дабтана бшуу. Харин буряад хэлэн дээрэ hайнаар \хиб\\д хэлээг\й зандаа, энэ асуудал шиидхэгдээг\й байhаар ха юм.

– *урагшадай дунда буряад хэлээр \нгэргэгдэдэг олимпиада тухай юун гэжэ хэлэхэ байнабта? Олонхи багшанарай hаналаар, тэрэнэй даабаринууд манай hурагшадта х\ндэшэг байдаг.

– М\нёё \нгэрhэн олимпиадын даабаринуудые Эрх\\гэй областиин гэгээрэлэй х\гжэлтын институдай этнорегиональна кафедрын багшанар бэлдэhэн байна. Т\р\\ндээ БГУ-гай Боохоной филиалда хандадаг байгаабди. Б\хы даабаринууд hуралсалай программаар табигдана. З\гёёр округой hурагшадта даабаринуудые бэлдэхэдээ, Буряад ороной г\, али агын сасуутанhаань ондоошог, нютаг хэлэн дээрэ д\тэрх\\ байха зэргэтэй гээд тоолоноб. Буряад хэлэнэй багшанар маанартай хёёрэлдэхэ, ёёhэдынгёё дурадхалнуудые оруулха еhотой. Хамтынгаа х\сёёр буряад хэлэнэй асуудалнуудые шиидхэбэл, \рэ д\нг\\дтэй байха. Энэ талаар намда нэгэшье багша хандааг\й.

– Округойнгоо 80 жэлэй ойн баярта ямар хэмжээ ябуулгануудые эрдэм гэгээрэлэй талаар т\сэблэнэбта?

– Жэлэй ябасада \нгэрхэ хэмжээн\\д округой ой баярта зорюулагдаха. Буряад хэлэнэй багшанарай з\блёёниие \нгэргэхэбди. М\н лэ округойнгоо суутай х\н\\д тухай ном хэблэлдэ гаргаха hанал байна. Аймагуудhаа дурадхалнуудые х\леэнэбди. Шадаа hаа, Усть-Ордын Буряадай округой эрдэм гэгээрэлэй т\\хэ тухай ном хэблэбэл, ехэ hонирхолтой байгаа. З\гёёр мэдээсэлн\\д хомор, ехэ х\дэлмэри хэрэгтэй.

– Yндэhэн спорт танай таhагай хоердохи шухала шэглэл болоно. Энэ талаар ямар х\дэлмэри хэгдэнэб?

– Зургаан аймагуудай тусхай статустай ушарhаа округой захиргаан спортын х\гжэлтые арадай заншалые сахилгын талаhаа харана. Тиимэhээ «Развитие национальных и массовых видов спорта на территории Усть-Ордынского Бурятского округа на 2014-2020 годы» гэhэн ведомственнэ программада ороhон байнабди.

2016 ондо 1 млн. 379 мянган т\хэриг программаар илгагдаhан. Таhаг 32 хэмжээ ябуулгануудые, \ндэhэн спортын з\йлн\\дээр 12, олониитын спортоор хорин \нгэргэhэн байна. Областной Сур-Харбаанай \нгэргэлгэдэ ехэнхи м\нгэн ошодог. Энэ жэлдэ 4 миллион м\нгэн илгагданхай, тэрээн сооhоо «Ердын наадануудта» – 650 мянган т\хэриг, 2,5 млн. т\хэриг Сур-Харбаанда. Ердын нааданда округой командада т\р\\шынхиеэ м\нгэн илгагдаа.

Yндэhэн спортын з\йлн\\дэй х\гжёёлгэдэ шэнэ аргануудые бэдэрхэеэ оролдонобди.

Недондохи жэлэй h\\лээр \\схэлэй б\лэг буряад номо годлиин «*\р харбалга» гэhэн Эрх\\гэй ниитын эмхиниие б\ридхэлдэ абалгын х\дэлмэри ябуулаа. Энэ болбол минюстэдэ б\ридхэлдэ гараhан \ндэhэн спортоор хоердохи эмхин болоно. Тиихэдэ буряад барилдаание \ндэhэн олимпиин бэшэ спортын з\лн\\дэй реестртэ оруулха документн\\дые РФ-циин спортын министерствэдэ эльгээнхэйбди. Энэ болбол чемпионадуудые \нгэргэхэдэ м\нгэ hомолхо арга \гэхэ, эгээнь шухала буряад барилдаание дэлгэр\\лхэ гээшэ. Б\ридхэлдэ буряад шатараар ниитын эмхиниие эмхидхэлгэ байна.

Мартын 11-дэ Сагаалганай дэргэдэ анха т\р\\шынхиеэ «Буряад эрэш\\лэй наадан» гэhэн фестивалиие \ндэhэн арадай уран hайханай т\бтэй хамта \нгэргэнэбди. Спортивна программада hээр шаалган, буряад барилдаан ороно. Тиихэдэ нажартаа х\\гэдэй «Сур-Харбааниие» \нгэргэхэ т\сэб байна. Тэрэнэй программада дээрэ х\дэлмэри ябуулагдаха. Иимэл даа тобшохоноор шухала шэглэлн\\д тухай хэлэхэдэ, урдамнай \ндэhэн онсо ёёрынгёё шанарые х\гжёёлгэдэ \шёёл ехэ х\дэлмэри байна.

Намжилма Цыденова хёёрэлдэбэ