НКО – буряад хэлэнэй \зэлгэдэ шэнэ шэглэл
Yнгэрhэн долоон хоногто Усть-Орда тосхоной М.Н. Хангаловай нэрэмжэтэ шэнэ Номой сангай таатай зохид байшан соо Усть-Ордын Буряадай тойрогой газар дээрэ буряад хэлэнэй \зэлгэдэ, дэбжэлгэдэ ба холын хараада зорюулагдаhан нютаг можын хоорондохи т\хэреэн стол \нгэрёё. Т\хэреэн столдо хабаадагшад «Усть-Ордын Буряадай тойрогто буряад хэлэнэй дэмжэлгэдэ НКО-гой ажал ябуулага ба эрхэтэнэй ондоо \\схэлн\\д: шиидхэгдээг\й асуудалнууд, холын хараанууд, проектнууд» гэhэн темэ з\бшэн хэлсээ. З\блёён ИРОО т\\хэтэ-соелой угай баялигай сахилгын т\б «Булаг» (Родник») Усть-Ордын Буряадай тойрогой захиргаанай тэдхэмжын hайгаар, президентын грантнуудай Фондын ба Эрх\\гэй г\рэнэй университедэй филологиин, хари хэлэн\\дэй ба медиакоммуникациин Институдэй буряад хэлэ бэшэгэй тэнхимэй хабаадасалгатай эмхидхэгдээ.
М\нёё сагта буряад хэлэнэй асуудал урда урданайхидаа ороходоо тон шухала байна, ехэ анхарал татана. Усть-Ордын Буряадай тойрогто буряад хэлэ сахилгын ба дэмжэлгын асуудалнуудта коммерческэ бэшэ олониитын эмхин\\дэй ба эрхэтэнэй ондоо нэгэдэлн\\дэй г\рэнэй соёлой, эрдэм ухаанай ба болбосоролой эмхи зургаануудтай диалогой оршом байдал байгуулха Т\хэреэн столой гол зорилго болоно.
Хэмжээ ябуулга ВКС-эй (видеоконференцхолбооной) режимдэ \нгэрёё. Хабаадагшад нэн т\р\\н Эрх\\ можын Губернаторай орлогшын Усть-Ордын Буряадай тойрогой захиргаанай х\тэлбэрилэгшын Анатолий Прокопьевой \гэ хэлэлгые шагнаа. Усть-Ордын Буряадай тойрогой газар дээрэ буряад хэлэ дэмжэхэ г\рэнэй хэмжээн\\д тухай тэрэ хёёрёё, тиигээд б\хыдёё тойрог соо буряад хэлэнэй байдал тэмдэглээ. М\н баhа тойрогой аймагуудай, Буряад Республикын, Агын тойрогой номой сангуудай мэргэжэлтэд з\блёёнэй хабаадагшад болоо.
– Yндэhэн арадта юун шухалаб? Энэ хадаа хэлэнэй сахилга, дээшэл\\лгэ ба х\гжэлтэ, тиимэhээ бидэ эдэбхитэйгээр хэлэеэ тойрогойнгоо байдалда оруулнаабди, хэлэ \зэлгын ямаршье \\схэлн\\дые дэмжэхээ оролдонобди. Буряад хэлэнэй х\гжэлтэдэ шэгл\\лhэн НКО-нуудай ажал ябуулгануудтай хабаатай hанал дэмжэнэбди. М\нёё \едэ бидэ тойрогой олон hургуулинуудта буряад хэлэ \зэлгын программануудые бэел\\лнэбди. М\н УМК-нуудые хэблэн гарганабди. М\нёё 4-5-хи классуудай УМК бэлдэгдэжэ байна. Гимназиин нээгдэлгэ тойрогой захиргаанай \\схэл болоно, м\н б\сад ондоо олон юумэн\\д. Минии hанахада, иимэ ябасануудаар, буряад хэлэн х\гжэхэ, зоной байдалда орохо, – гэжэ Анатолий Прокопьев хэлээ.
М\н баhа Усть-Ордын дасанай шэрээтэ лама Зоригто Батуев «Т\рэл хэлэеэ сахилгын шэнэ боломжонууд ба замууд», Прибайкалиин Байгал шадарай соелой т\бэй директор Александр Амагзаев «Буряад хэлэн – асуудалнууд ба шиидхэхэ замууд» гэhэн темэн\\дтэ элидхэлн\\дые хээ. Эрх\\гэй г\рэнэй университедэй ИФИЯМ-ай буряад хэлэ бэшэгэй танхимэй даагша Елена Шаракшинова дээдэ hургуулиин гол шухала асуудалнууд тухай хёёрёё, тиигээд «Дээдэ hургуулинуудта буряад хэлэ заалгын проблемэн\\д» гэhэн элидхэл соогоо буряад хэлэ \зэхэ оюутадай дутагдал тухай тодорхыгоор хёёрэжэ \гёё, тиимэhээ буряад хэлэнэй х\гжёёлгэ ба дэмжэлгэ элидхэгшэдэ тон шухала удхатай темэ болоно. Усть-Ордын гимнази-интернадай х\м\\ж\\лгын талаар директорэй орлогшо Эржена Шобоева х\м\\ж\\лгын программын модульнуудай нэгэн болохо этнокультурна компонент тухай хёёрёё. Тиигээд гимназиин жэшээ дээрээ \хиб\\д хайшан гээд буряад хэлээр элдэб конкурснуудта эдэбхитэйгээр хабааданаб, ямар амжалтануудые туйланаб гэжэ хёёрэжэ \гёё. Тиимэhээ коммерческэ бэшэ эмхин\\дэй гимназитай суг ажалай харилсаан \шёё олон шэнэ гол бодолнуудые ба х\гжэлтэ \гэхэ байгаа, гэжэ тоолоно. М\н буряад хэлэнэй з\бшэн хэлсэлгэдэ Буряад Республикын, Агын тойрогой айлшад \гэ хэлээ. ГУК «Агын хизаарай Цыбен Жамцараногой нэрэмжэтэ номой сангай» библиографиин таhагай даагша Балжима Жамсоева буряад хэлэн дээрэ гараhан аудиономууд буряад уран зохеолнуудые урагшань ябуулгын м\нёё \еын т\хэл болоно гэжэ хёёрэжэ \гёё. Жэлэй хугасаа соо тэдэ мэдээжэ буряад уран зохеолшодой аудиономуудые гаргана, тэдэнь тусхай зэргын эрхэтэдтэ хандууланхай, энэ хадаа нюдэнэй хараа муутай зон болоно, тиимэhээ т\рэл хэлэнтэеэ харилсаанай болохо арга \гтэнэ. Энэ номуудые бэшэхын т\лёё Номой сангай мэргэжэлтэд актернуудые, уран ш\лэгшэдые ба ондоо зониие уридаг, мэргэжэл мэдэсэтэй зоной hайгаар шагналга б\ри зохид болодог. Энээнhээ гадна «Н\хэдэй аймагай Буряад \ндэhэтэнэй автономи» гэhэн нютагай олониитын эмхи зургаанай т\р\\лэгшэ Ольга Николаева \гэе хэлээ, гадна МКУК «В.К. Петоновой нэрэмжэтэ МПБ-эйн» ахалагша библиотекарь Раиса Унешкина т\рэл хэлэнэй \зэлгэдэ театрай \\ргэ гэhэн темэтэй элидхэл хээ.
Софья Мельникова «Сайн байна! Здравствуйте!» гэhэн буряад хэлэн дээрэ б\лёёрёё харилсадаг Т\б тухай хёёрёё, т\р\\лэгшэниинь Анастасия Манзаева болоно.
– Хэлсээнг\й, иимэ проектн\\д буряад хэлэнэй х\гжэлтэдэ хэрэгтэй, юундэб гэхэдэ оролдолго гаргаа \гы hаамнай, хэлэн \гы болохо. М\нёё сагта, халаглахаар, хэлэ мэдэхэ зон ехэ \сёён, даб дээрээ мэдэхэ зон бии, хэлэнэй т\\хэ мэдэхэ зоной байгаандань, эгээл м\нёё энэ темэ х\гжёёхэ хэрэгтэй, – гэжэ Софья Мельникова хэлээ.
– Yнгэрэгшэ зуун жэлэй 80-90-ээд онуудай б\хэли \е хэлэеэ \зэнг\й \лёё, энэнь хадаа т\\хэдэ м\р сараа болоод, манда м\нёё \еынхидтэ \лёё. Тиимэhээ hэргээн бодхоохо хододоо х\ндэ. Теэд ёёрыгёё х\гжёёлгын hайгаар, мэргэжэлтэдэй hайгаар ба коммерческэ бэшэ нэгэдэлн\\дэй бии бололгоор бидэндэ т\рэл хэлэеэ \ндэр шатада гаргаха арга боломжо байна. Сагай \нгэрхэдэ б\хы hанаhан ба бэел\\лhэн юумэнэй \рэ д\нг\\дые \гэхын т\лёё м\нёё энэ хэрэгтэ эгээл ехэ хэмжээнэй х\сэ оруулха хэрэгтэй, – гэжэ Александр Амагзаев хэлээ. М\н 2023 ониие тойрогто т\рэл хэлэнэй жэл болохыень дурадхал оруулаа, \нэхёёрёё, юундэ тиимэ байхаг\йб, энэ hанал бодолыень тойрогой толгойлогшо Анатолий Прокопьев дэмжээ.
Гадна гэр б\лэдёё гэртэхин \хиб\\дтэеэ т\рэл хэлэн дээрээ хёёрэлдэдэг г\ гэhэн асуудал табигдаа. Зоригто ламын тэмдэглэhээр, томо зоншье ухаан бодолоороо ойлгохо еhотой, гэр б\лэдёё т\рэл хэлэн дээрээ хёёрэлдэжэ эхилхэ, дасанда нээгдэhэн буряад хэлэ \зэлгын hургуули иигэжэ харуулаа, олон зон хэлэеэ \зэхэеэ hанана, теэд, халаглахаар, бааза бага байна, иимэ hургуулинуудые б\хы hуралсалай газарнуудта нээхэ хэрэгтэй, тиигээ hаа, \хиб\\дшье, томо зоншье ерэхэ.
Нээрээшье, хамтарhан ажал, ондоо эмхи зургаануудай, нютаг можонуудай, тодорхойлбол, Буряад Республикын, Агын тойрогой хабаадуулгатай. Тиихэдээ хэлэнэй тогтолгын ябадал т\ргэдэхэ, энэ харилсаан д\ршэлтэеэ хубаалдаха арга \гэхэ, б\ри олон баримталагшадые татаха. Гэр б\лэhёё эхилээд, х\\гэдэй сэсэрлигhээ, hургуулиhаа т\рэл хэлэндээ дурлал ерэхэ, тиимэhээ энэ дороо оролдохо хэрэгтэй, \гы hаа саг \нгэрёёд, олон юумэн алдагдаха.
Хэлсээнэй д\н тогтоол баталан абалга болохо еhотой, тэрээн соонь олониитын эмхин\\дэй ба г\рэнэй соелой, эрдэм ухаанай ба болбосоролой эмхи зургаануудай хамтарhан ажалай саашанхи стратеги хараалан абтаха, тэрэнэй хизаарта hаяын жэлн\\дэй тодорхой проектнуудай янзанууд дурадхагдаа, саашадаа Усть-Ордын Буряадай тойрогой захиргаанай харалгада табигдаха.
Людмила Буяхаева
Авторай фото-зураг
|
