Н\хэдэй аймагай буряад хэлэнэй багшанар
Манай тойрогой захиргаан февралиин 15-hаа hуралсалай эмхин\\дэй дунда Агууехэ Илалтын 75 жэлэй ойдо зорюулагдаhан буряад хэлэнэй габшагай hара соносхохо юм.
Тэрэнэй эмхидхэгшэ округой захиргаанай \ндэhэн хэлэнэй талаар таhаг болоно.
Т\рэл хэлэеэ х\ндэлэн дээрэ \ргэжэ, еhо заншалаа, арадайнгаа hургаал заабаринуудые арюун сэбэрээр сахижа ябаха зорилго тус хэмжээн хараална.
*арын туршада Усть-Ордын Буряадай тойрогой hургуулинуудта буряад хэлээр элдэб м\рысёён\\д \нгэрхэ. Харин \ндэhэн хэлэнэй таhаг удаадахи творческо м\рысёён\\дые соносхобо.
«Хододоо х\хэ м\нхэ тэнгэри байг лэ!» гэhэн уран зурагуудай м\рысёён х\\гэдэй сэсэрлиг\\дэй болон эхин ангиин hурагшадай дунда \нгэрхэ.
«Агууехэ Илалта – минии гэр б\лын т\\хэдэ» гэhэн найруулга буряад хэлэн дээрэ 5-7-дохи ангиин hурагшад бэшэхэ. Эндэ х\\гэд дайнай \едэ элинсэг\\дэйнгээ гаргаhан баатаршалга харуулха еhотой. Эрхим х\дэлмэрин\\д манай сониндо хэблэгдэхэ юм.
«Героям былых времен..» гэhэн видеоролигуудай м\рысёёндэ 8-11-дэхи классуудай hурагшад, оюутад хабаадаха аргатай.
«Хамтадаа Илалта тухай дууланабди»гэhэн дуунай м\рысёён т\рэл хэлэн дээрэ \нгэргэгдэхэ.
«Усть-Ордын \нэн» сониндо \хиб\\дэй болон залуушуулай дунда дайнай т\\хээр викторина соносхогдохо. Тэрэнэй асуудалнууд удаадахи дугаарта хэблэгдэхэ.
Буряад хэлэнэй hарын т\гэсхэлэй шата мартын 13-да Усть-Орда тосхоной «Эрдэм» ККЗ-дэ \нгэрхэ, тэндэ илагшад, призернууд округой захиргаанай з\гhёё грамотануудта болон шангуудта х\ртэхэ юм.
Жэлhээ жэлдэ буряад хэлэнэй \дэрн\\д hайнаар \нгэргэгдэжэ, бидэ булта ёёhэдёё т\рэл хэлээрээ дуугаралсажа, \ри х\\гэдээ hургажа ябаа хадамнай, хэлэмнай х\гжэхэл даа.
Сэлмэг тэнгэриин наран мэтэ сэбэр буряад хэлэмни
Манай элинсэг хулинсаг энэ т\рэл хэлэн дээрэ хёёрэлдэжэ, ажабайдалаа зохеожо, еhо заншалаа сахижа, соелоо х\гжёёжэ, нарин нягтаар хадагалан абажа ябаhан. Yндэhэн хэлэн гээшэ хэлэлгын зэр зэбсэг, арадаймнай эрдэм гэгээрэлэй эрдэни зэндэмэни болоно.
Yхиб\\дые эрдэм номдо hургаха, х\м\\ж\\лхэ хэрэгтэ т\рэлхи хэлэн айхабтар шухала \\ргэ д\\ргэдэг бшуу. Юундэб гэхэдэ, \хиб\\д анха т\р\\н хэлэндэ ороходоо, эхэ эсэгынгээ, аха эгэшынгээ хэлэжэ, заажа \гэhэн хэлэн дээрэ ухаагаа г\йлгэжэ, алибаа юумэн тухай з\бёёр, х\сэд hайнаар ойлгожо, хэлэжэ hурадагынь мэдээжэ. Энэ хадаа тэдэнэй ухаан бодолой х\гжэлтын эхин \е болоно.
Эгээл тиимэhээ ёёhэдынгёё \ндэhэн хэлэндэ тусхай анхаралаа саг \ргэлжэ табиха, тэрэнэй баялигые, илангаяа аман хэлэлгые \хиб\\дтээ з\бёёр ойлгуулха, тодоор хэл\\лжэ hургаха гээшэ т\рэлхидэй ба багшанарай гол зорилго м\н.
Т\рэлхи хэлэн болбол \хиб\\дые Эхэ орондоо, тоонто нютагтаа дуратайгаар х\м\\ж\\лхэ, аха зоноо, гэртэхинээ, т\рэлхидёё, зон аймагаа х\ндэлжэ, залуу \етэниие hуралсалдань, ажал х\дэлмэридэнь, сахил журамдань hайнаар хандуулжа hургаха зорилготой.
Yндэhэн хэлэнэй ашаар \хиб\\н т\хэл арадайнгаа т\\-хэ, литература, искусство, еhо заншал, шажан м\ргэл, hургаал заабари гэхэ мэтые г\нзэгыгёёр ойлгожо абана.
Ушар иимэhээ б\гэдэ зон хэдэн \еын д\й д\ршэл хэрэглэн, \ри х\\гэдээ т\рэл хэлэндээ т\рэхэ гарахаhаань эрхим hайнаар hургаха уялгатай.
Намжилма Цыденова
Авторай фото-зураг
С\лёётэ Нэбтэрхэй Толи – Википеэдиhээ
Буряад хэлэн (Буряад-монгол хэлэн) Алтайн хэлэнэй изагуурай буряад арад т\мэнhёё хэрэглэгдэжэ байhан монгол хэлэнэй аялгуу юм. Б\гэдэ Найрамдаха Буряад Улас, Эрх\\ можо, Забайкалиин хизаар, Усть-Ордын болон Агын тойрогууд, м\н Монгол Уласай хойто аймагууд, Хитадай з\\н-хойто орондо ажаhуудаг буряадууд хэлэлсэдэг. Орос г\рэндэ (1989 оной тоололгоор) 376 мянга оршом х\н буряадаар дуугардаг. Буряадай 86,6%-нь буряад хэлые, 13,3%-нь ород хэлые эхэ (т\рэлхи) хэлэн гэhэн байна. Баруун (эхирэд, булагад), дундада (алайр, т\нхэн), з\\н (хори), урда (сонгоол, сартуул) гэхэ мэтэ аялгуутай.
Грамматикын байгуулалтын хубида буряад хэлэн залгамал хэлэн болоно. Аялган абяанууд аялганай тааралдалай хуулида захирагдадаг, м\н т\ргэн, удаан гэжэ илгардаг. Буряад хэлэн ёёрын гэhэн онсолигтой, тон баялиг \гын hантай юм.
«Буряад Республикын арадуудай хэлэнууд тухай» хуули республикын дээдын зургаанда 1992 ондо баталагдажа, буряад хэлэн г\рэнэй хэлэн болгогдоhон байгаа. Энэ т\\хэтэ хуулиин \ндэhёёр буряад хэлэ хэрэглэлгын hалбаринуудай \ргэдхэгдэхэдэ, арадай т\\хэдэ, \ндэhэн соелдо, арадай eho заншалнуудта hонирхол дээшэлээ.
Монгол бэшэгые зохеогдоhон сагhаань хойшо хэрэглэжэ, эхэ хэлээрээ олон т\рэлэй ном зохеол б\тээжэ, Энэдхэг, Т\бэд, Хитад гэхэ мэтэ олон хэлэнhээ элдэб жанрын зохеолнуудые оршуулhанаараа дэлхэйн соелой hанда хуби нэмэриеэ оруулhан т\\хэтэй. 1931 ондо монгол бэшэгээ лата \зэглэлhёё hэлгэжэ, 1939 ондо «h», «\», «ё» гэhэн гурбан \зэгэй нэмэлтэтэй ород \зэглэл (хирилисэ \зэглэл) абтаhан юм. Оршон сагай буряад бэшэгэй хэлэн хори аялгууда \ндэhэлэн байгуулагданхай.
Буряад хэлэн ород хэлэтэй адли Буряад Уласай г\рэнэй хэлэн болоно. Тус хэлээр бага hургуулиин х\\гэдые hургахаhаа гадна, дунда болон мэргэжэлэй дунда hургуулин hурагшад, м\н дээдэ, ехэ hургуулиин оюутадта буряад хэлые тусхай хэшээл болгожо заадаг юм. Буряад хэлээр hуралсалай, уран hайханай болон ниитэлэлэй зохеол, hонин hэдх\\л хэблэгдэн, теле- болон радиодамжуулганууд нэбтэр\\лэгдэжэ, театр ажалладаг. Буряад хэлые шэнжэлэн шудалха т\б\\дынь ОЭУА-иин Сибириин Таhагай Монгол арадууд, Буддын шажан болон Т\бэдые шэнжэлэлгын х\реэлэн, м\н Буряадай г\рэнэй ехэ hургуулиин \ндэhэтэнэй х\м\\нлигэй ухаанай дээдэ hургуули болоно.
| 
