Дэлхэй дээрэ олон янзын хэлэн\\д байдаг. Тэдэнэй дунда манай эгээл дуратай хэлэн – \нэр баян буряад хэлэн. Yнэр hайхан буряад хэлэндээ hурахадаа, олон тоото уран зохеолшодойнгоо, поэд\\дэйнгээ номуудые тон анхаралтайгаар уншаха аргатай болонобди. Б\ри эртэ урда сагhаа нааша \нэр hайхан буряад хэлэмнай арадай аман \гёёр дамжан ерэhэн. Х\н б\хэн т\рэhэн эхэтэй, т\рэлхи хэлэтэй, т\рэhэн тоонто нютагтай, тиимэhээл т\рэлхи хэлэмнай \нэр hайхан буряад хэлэн гээшэл даа.

Т\рэлхи хэлэн манай сэдьхэлые энэрхыгээр х\гжёёнэ, ажабайдалыемнай \нэн з\бёёр ойлгуулна, эрдэм бэлигыемнай дээшэл\\лнэ, т\рэл арадайнгаа еhо заншалтай, зан абаритай танилсуулна ха юм. Т\рэл хэлэеэ мэдэхэг\й, сэгнэхэг\й х\н т\рэл арадайнгаа сэдьхэл яажа ойлгохоб даа! Т\рэл хэлэеэ х\гжёёжэ, хэр угhаа дамжан ерэhэн еhо заншалаа hэргээжэ, улам т\ргёёр х\гжэхэ замдаа ороел даа!

Yнэр hайхан хэлэеэ дээшэнь \ргэжэл, \шёёшье баян болгожо байхамнай болтогой!

Т\\хэтэ арадайм домог шэнги

Т\рэл буряад хэлэмни.

Сэлмэг тэнгэриин наран мэтэ

Сэбэр буряад хэлэмни.

Арад зонойм \льгэр шэнги

Арюун буряад хэлэмни.

Зон н\хэдэйм дуун мэтэ

Зохеолто буряад хэлэмни.

Энэ хуудаhанда буряад хэлэн дээрэ эрхимээр бэшэдэг нютагайнгаа х\нэй найруулга уншагшадайнгаа анхаралда хэблэнэбди.

TYРЭЛ ДАЙДАЯА ДУУЛАН МАГТАНАБ

Т\рэл нютаг, т\рэhэн дайдамни. Т\би дэлхэйгээр х\н б\хэн хаанашье ябахадаа, т\рэл нютагаа дурдажа, дуулажа ябадаг гээшэ. Х\нhёё байха шубуудшье т\рэл нютагаа, т\рэhэн, \дэhэн уурхайгаа мартанг\й бусажа ерэдэг ха юм. Жэлэй ямаршье сагта hайхан \нгёёрёё, нюдэндэш толорон угтан байдаг.

Гансал т\рэл нютагнай з\рхэ сэдьхэлыемнай тэнсэлг\й ехээр татана. Би м\нёё ёёрынгёё нютаг тухай хёёрэжэ \гэхэ дуратайб. Х\н болобол \е т\\хэтэй, удха узууртай ха юм. Буха-ноен баабайhаа т\рэhэн, Батлайн долоонhоо \дэhэн, Булгад яhатай минии т\рэл нютаг. Нютагни баян дэлгэр, энхэ hайхан дайдада оршодог. Модотой \ндэр хада, уулануудтайшье, сэнхир сэлгеэн тала г\бээн\\дтэйшье, нэрhэ жэмэсээр элбэг баян шэбэртэй, шугытайшье, тунгалаг сэбэрхэн уhатай, гол горхон бии. Хизаарг\й \ргэн Худайн талада минии элинсэг хулинсагууд hуурижаhан. Эжынгээ соло дурдуулжа Шиихэйн х\б\\д басагад гэлсэдэг. Шиихэйн 6 х\б\\дhээ Дарбай, Ирхибшэ, Хаабараг, Хадаараг, Улаани, Бажигдай нютагууд бии болонхой. Эдэ нютагай дундуур Худайн гол урдадаг. Ирагуу дуугаа дуулажа, г\нгэнэн талын дундуур урдажал байдаг. Тунгалаг арюухан уhыень уужа \ндын дээшээ болоhон х\н\\д, т\рэлтэн б\хы нюусаяа этигэн нээдэг. Б\хы зyндaa \хиб\\д голой эрьедэ шууялдажа, шунгажа сэнгэжэ наададаг. Х\н болобол ёёрынгёё уг гарбал мэдэхэ еhотой . Минии уг гарбал: Булгадай - Оншор - Шабал - Сэргээ - Сахилтар - Сократ - Александр - Юра. Би Шабалов Юрий. Yбгэн баабаймни – Сократ, х\гшэн эжымни Люба 3 х\б\\дые, басагадые алтан дэлхэйдэ эльгээгээ . Минии баабай Саша одхон х\б\\- ниинь. Бидэ хамтадаа ажа- hуудагбди. Тэдэнэрни наhанайнгаа амаралтада гаранхай, \хиб\\дэйнгээ аша туhыень эдлэжэ, аша гушанараа харалсажа, зол жаргалтай ажаhууна. Yбгэн баабаймни эжы абадаа гансахан. Ори ганса х\б\\гээ х\н болгожо байхадаа, \ндэр тэнгэриин бурхандаа м\ргэжэ: «Х\б\\ем \ргэлсэжэ, \бшэ хабшаг\йгёёр х\н болгожо, олон ехэ болохыень туhалагты» гэжэ гуйбад. Тэрэниинь эхэ бурхад дуулажа, аша туhаяа х\ргэлсэhэн. Нэгэтэ h\ни \тёё баабаймни Сахилтар з\\дэндёё эхэ бурхадаар золгожо хёёрэлдэhэн . Yтёё баабайдамни иигэжэ хэлэhэн: «Айл нугаяа олон ехэ болгохош, х\н зондоо туhаяа х\ргэжэ, х\йтэнэй бурханда м\ргэл \ргэхэ болохош шургалтан мэтэ исалжа нютагаа олон болгохо гэбэ. Тэрээнhээ хойшо ехэ боложо ажаhуунад. Минии алтан нютагтаа х\н боложо турэхэдэмни, халуухан зёёлэхэн альган дээрээ тёёдэймни тодожо абанхай, \бгэн баабаймни \гэhэн заяабарииемни х\ндэлжэ, магтажа: «Ашыемни х\лыень д\рёёдэ, гарыень ганзагада х\ргёёгыш» гэжэ бурхандаа м\ргэжэ hуугаа бэлэй. Нэгэтэ тоонто hууридаа ошожо х\ндэлжэ байхадань, буурал толгойтой буряад зоной ехэ шубуун б\ргэд ниидэжэ ерэнхэй. Урдаhаань hуужа, х\н шэнги нюдёёрёё тэмдэг \гэжэ, ниидэшэбэ. Yбгэмни тэмдэгыень ойлгожо, м\ргэжэ «Эриhыетнай \гэхэб» – гэбэ. Тэрээнhээ хойшо ехэ бурханай захяа д\\ргэжэ ябана, х\н зондоо, айл нугадаа туhаа х\ргэнэ. Абынгаа захяа саашань \ргэлжэл\\лнэ. Би \бгэн баабайгаараа омогорхожо ябадагби. Эрх\\гэй х\дёё ажахын институт улаан дипломоор д\\ргэжэ, агроном боложо, т\рэл нютагтаа наhан соогоо \ргэн таладаа таряа ногоогоо ургуулжа ажаллаhан. Х\н зондоо \ндэр нэрэ солотой, ажалдаа ехэ бэрхэ, баян ургаса хуряажа абадаг байгаа. Олон янзын грамотаар, медаляар шагнагданхай.

Yбгэн баабай, тёёдэй хоерни айл нугадаа, арад зондоо х\ндэтэй, т\рэл нютагайнгаа хэрэг\\дтэ хабаадалсадаг зандаа.

Ашанар гушанарнуудни олон боложо байг, айл нуга боложо дэлгэрэг гэжэ хэлэжэ hуугшад.

Нарата дэлхэйн нюрган дээрэ наранай толо хаража, наhанай \ндэрые \шёё саашаа дабажа, жаргалай ехые хоюулан эдлэгты. Буряад х\нэй заяабари боложо, Булагат х\нэй т\\хэ болооройт!

Юрий Шабалов

Эхирэд-Булагадай аймагай Хаабараг нютаг