Хуушанай hуурин – Х\т\лик тосхон

Алайрай районой Х\т\лик тосхон тухай хэлэхэдэ, энэ hууринда т\рэhэн мэдээжэ драматург Александр Вампилов тэрэ гэhээр ухаанда ороно. М\нёё районой т\бтэ \йлсэ болон библиотекэ тэрэнэй нэрэ з\\нэ. 1978 ондо А.В. Вампиловай гэр б\лэтэеэ ажаhууhан таhалга соо музей нээгдэhэн байгаа, харин 1987 музей б\хы гэрынь эзэлээ бэлэй. Х\т\лик тосхоной нэрын т\\хэ ондо ондоогоор найруулагдана. Топонимист С. Гурулев «Топонимика Усть-Ордынского Бурятского округа» ном соо иигэжэ тайлбарилна: «Энэ hууринай нэрэ кето хэлэнhээ удхатай – «УЛ» – «уhан, м\рэн», голдонь эвенк хэлэнэй «Кута» ороно, оршуулхада, «торфто намаг,  намагтай газар, улаан шабар». Харин  н\гёё эрдэмтэн М. Мельхеев энэ тосхоной нэрэ буряад хэлэнтэй холбоно. Буряадаар «Х\тэл» – «\ндэр бэшэ дабаан, х\нгэхэнёёр ябажа гараха  харгытай х\тэл». Монгол  хэлэн  дээрэ «Кутуль,  Хутуль»  \гэ «х\нгэхэнёёр ябажа гараха дабаан» гэhэн удхатай. Х\т\лик тосхоной хажууда Ноты уhа м\рэнэй сёёрэмhёё Залари м\рэнэй сёёрэмдэ х\рэтэр \ндэр бэшэ дабаан бии. Yшёё нэгэ илгаань – татар хэлэнhээ «кутулик» н\хэн гээд оршуулагдана. Энээндэ ямар нэгэ тайлбари ба баримталга хэлэгдэнэг\й.

Х\т\лик тосхон Ангара шадар оршодог hууринуудай дунда эгээ хуушанай тоодо оролсодог. XVIII зуун жэлэй гурбанай т\р\\шын хубида Московска харгы дээрэ пооштын станци мэтээр бии болоhон. Эдэ жэлн\\дэй туршада тосхон мэдээжэ х\н\\дээрээ алдаршаhан. Эндэ этнограф,  минеролог  Петр Павлович  Баторов,   профессор,  т\\хын эрдэмэй доктор Иосиф Еремеевич Тугутув болон бусад мэдээжэ х\н\\д т\рэhэн юм.

М\нёё дээрээ Алайрай районой т\б олон мянгаад х\н зонтой м\нёё \еын т\хэлтэй гое тосхон болоно.

Людмила Буяхаева