Г\л-Т\м\рэй бёё

Г\л-Т\м\рэй Бирэ-Хёёхээ бёё хабар болоходо \бhёёр дутаа. Yбhэ бэдэрээд, Загата оробо. Ябажа ябахадань хоер-гурбан боодогой б\\бэн h\нhэ бэе бэедээ хаяад наадажа ябаа. Тиихэдэнь баhа боодогой бололдоот, хажуудань ерэжэ: «Манда хаялдахты, би танаар наадалдахамни», –гээд наадалдаба. «Таа юунэhээн айдагынт?» – гэжэ тэрэ гурбан бойдогойhон hураа. «Y\ргэнhээн айдагбди, ши юунэhээн айнаш?» – гэбэ тэрэ боодогод. «Би \\хэнhээн айдагби» – гэжэ хэлэбэ Бирэ-Хёёхэ шаман. Y\ргэнэ хараад б\\бэйн h\нhэтээе тэрэ \\ргэнэ руу харайжа ороо. «Ай, нохой, \\хэнhээн айдаг бэлэйш? Май энэ \\хэ» – гэжэ тэрэ боодгошын \\хэ яhалаар бордобо \\ргэн руу. Тэрэ \\хын эдеэд, \глёёг\\р болоходонь б\\бэйн h\нhэ абаад, Загатадаа ябаба. Урдаhаань б\\бээе хадалгахаяа х\\д ябаба. Бирэ-Хёёхээ тэдээндэ иижэ хэлэбэ: «Таа тэхэрэгты, би энэ х\б\\етнай амидаруулхаб». Барандаа тэхэржэ гэртээ ерэбэд.

Тэрэ \дэртёё тогооной архяа нэр\\лжэ, архяа ёёрынгёё \бгэд-hамгадта хаюулжа, \дэшэ болоходонь ш\тх\\р халаажа, б\\бээн оройруугшань хэбэбэ. Тиигээд тэрэ х\б\\гээ хажуудаа  абаад, тэбэрэжэ унтаба. Yглёёдэрынь баhа архяа нэр\\лжэ, Загатынь   \бгэд hамгадта хаюулажа, \дэшэ болоходонь ш\тх\\р халаажа хэхэдэнь, тэрэ буубээн хасарынь шуhатай болоhон адли болоо, амилhан адли байгааа. Тэрэ хубуугэй эбэртээ абажа унтаба. Углёёдэрынь баhа архяа нэр\\лжэ, баабай-мамаань эсэгэдтэ архяа хаяжа гурбадахи шутхуур халаажа  хубуунээ орой руу   хэбэбэ.   Тиихэдэнь   х\б\\ниинь амидарhан адли болобо. Гурбадахяа эбэртээ абажа унтаба. Yглёёг\\р бодоходонь тэрэ   х\б\\ниин «ибии» – гэжэ хэлэбэ. Тиигэжэ х\б\\н амидарба. Эхэ эсэгэниинь ехэ баяртаа тэргэ \бэhэ  \гёё Бирэ-Хёёхэдэ. Хажуудань \шёё х\тэлгэ-морин угэбэ. «Манда морин хэрэг \гэй. Yбэhэ \гэhэнтнай болохо», – гэбэ Бирэ-Хёёхээ. Эхэ эсэгэниин морииной боожо бариха залуу х\б\\ хажуудань \гэбэ.

Гэртээ ерэжэ ябахадань харгыдань адhан туулгуулаад ябаба. Адаhанай урда урайн Бирэ-Хёёхээ хара-малаан \неэн ябаба. Бирэ-Хёёхээ асууба: «Энэ адhа хаашань туугабши?» Тууhан х\\ниинь хэлэбэ: «Ангарын баруун тээ абаадахамни». «Хэн гэжэ нэрэтээйш?» – гэжэ бёё hураба. Тиихэдэнь тэрэнь хэлэбэ: «Мянган нюдэтэй Милзаб». «Мянган нюдэншни хааным?». Тэрэ Милза малгаяа тайлаад, толгоео харуулаба. Нээрээшье толгойн минган нюдёёр милзажа байгаа. Бёё Бирэ-Хёёхээ гэртээ ерээд \бэhёё буулгаад, мориной боожо бариhан х\б\\ндэ хэлэбэ: «Морео абаадажа харии гэртээ Загатадаа». «Yгээ, мориео  танайда орхихо гэhэн намда. Тиигээд гэртээ бусаха гэhэн». Бирэ-Хёёхэ hамгандаа иижэ хэлэбэ: «Гурбан \дэр-h\ни унтахаб. Юуншье боложо байхадань намайе hэргээхэ хэрэг \гы». Тиигэжэ хэлээд h\хэе эршээндээ хадхаад, орожо орондоо унтаба.

З\\дэндээ Бирэ-Хёёхээ альбан боложо, Олойн ехэ бёёдэ орожо хэлэбэ: «Минган нюдэтэ Милза З\лхэн Ангара хоерой дундахи адаhа доло туужа Ангарайн саана абаадахам гэжэ ябана, туhаа х\ргыш, Милзаяа байлгыш.» Олойн бёё иигэжэ хэлэбэ: «Би шамда туhалажа арга \гээб. Ганса hалхитай-мэндэртээ хура оруулхаб». Бирэ-Хёёхээ хэлэнэ: «Ангарайн х\\ргэ таhа сабшихаб, адаhатайень-Милзатайень уhа руу оруулхаб, тиижэ байхадам hалхитай-мэндэртээ хура оруулаарайш». Тиигэжэ хэлсээд, Бирэ-Хёёхээ адаhатай-Мизатайн х\\ргэ таhа сабшаад уhа руу оруулба. Милзайн з\\н эрьедэ гарахаяа hанахадань мэндэртээ-hалхитай хура з\\н тээhэн сошибо. Милзайн баруун эрьедэ гарахаяа hанахадань, баруун тээhэн мэндэртээ-hалхитай хура баруун тээhэн оробо. Милза эрьедэ гаража ядаад, иигэжэ дуу табиба: «Одоо яалай! Табиид намайяа, хойштоо нэгэтэшье Ангара отолжо з\\гшээ гараха  \гыб, адаhа туужа абаадаха \гыб». Ганса тиижэ хэлэхэдэнь Ангарайн баруун эрьедэ гаргаба.

Бирэ-Хёёхээ гурбан \дэр-h\ни унтаад hэрэхэдэнь, Загатаhан мори х\тлёёд ерэhэн х\б\\ниинь гэртээ харижа ядаад, hуханай тёёрэhэн байгаа. «Энэ мориео абааджа харииш гэр тээшээ, абадааг\й хадаа hуха тёёрэжэ ябахаш» – гэбэ бёё тэрэ х\б\\ндэ. Тэрэ мориео абаадажа Загатайн х\б\\н гэртээ хариба.

Тиигэд тэрээнhээ хойшоо Бирэ-Хёёхээ \хэhэш\\лээ – бодхоохо, \гээтээш\\лээ баяжуулха гэжэ дурдуулгадаг болоо hэн.

Елизавета Павловна Сахаевагай  нютаг хэлэн дээрэ  хёёрэхэдэнь, Баяндайн аймагай Люры нютагай Номой сангай  даагша Агния Дмитриевна Арбакова бэшэжэ абаа.